Nencki Marceli
 
Encyklopedia PWN
Nencki Marceli, ur. 15 I 1847, Boczki k. Sieradza, zm. 14 X 1901, Petersburg,
polski lekarz, chemik i fizjolog; jeden z twórców nowoczesnej biochemii.
Kalendarium
Urodził się 15 I 1847 w Boczkach koło Sieradza. Marceli, dzięki cechom odziedziczonym po rodzicach i wychowaniu, od dziecka odznaczał się wielką wytrwałością. Po skończeniu gimnazjum, jako szesnastoletni młodzieniec brał udział w powstaniu styczniowym 1863–64, po jego upadku musiał opuścić kraj — wyjechał do Jeny. Wstąpił tam na uniwersytet, by studiować języki starożytne. Po półtorarocznym pobycie w Jenie przeniósł się na uniwersytet w Berlinie, gdzie kontynuował studia filologiczne i podjął filozoficzne. W końcu swe zainteresowania skierował ku medycynie — rozpoczął studia przyrodnicze i lekarskie. Przez dwa lata pogłębiał wiedzę z chemii u Adolfa Baeyera. Studia ukończył 1870 i podjął pracę na uniwersytecie w Bernie; w latach 1877–90 był profesorem tego uniwersytetu, od 1891 — kierownikiem Zakładu Chemii Instytutu Medycyny Doświadczalnej w Petersburgu. W 1884 został członkiem Akademii Umiejętności. W Petersburgu poświęcił się wyłącznie pracy badawczej. Współpracował tam z rosyjskim fizjologiem Iwanem Pawłowem. Zmarł 14 X 1901 w Petersburgu (pochowany w Warszawie).
Nencki był erudytą, znawcą wielu dziedzin nauki, naukowcem rozumiejącym konieczność wielopłaszczyznowej pracy zespołowej. Jego prace zostały zebrane przez jego współpracowników, N. Siebierową i J. Zaleskiego, i wydane 1906 pod tytułem Opera omnia. Metody opracowane przez Nenckiego były szeroko wykorzystywane w analizie i syntezie chemicznej, także w procesach przemysłowych, w farmakologii i lecznictwie. Jego imieniem nazwano Instytut Biologii Doświadczalnej PAN w Warszawie.
Badania
Główne prace Nenckiego dotyczą chemii organicznej, chemii fizjologicznej i bakteriologii. Badając związki organiczne, szczególnie dużo uwagi poświęcał ich przemianom w organizmie zwierzęcym i wpływowi na organizm. Jeszcze podczas studiów, 1869 ukazała się jego pierwsza praca dotycząca biosyntezy kwasu moczowego, druga — Utlenianie związków aromatycznych w ciele zwierzęcym była jego rozprawą doktorską. Prace Nenckiego dotyczące utleniania związków aromatycznych w organizmie pomogły później w wyjaśnieniu mechanizmu utleniania tłuszczów w organizmie. Na podstawie wyników badań utleniania benzenu w organizmie opracował test pozwalający śledzić intensywność procesów utleniania w organizmie przy niektórych narkozach, stanach chorobowych (np. w leukemii, cukrzycy), zatruciach. Badał toksyczność benzenu i jego pochodnych, udowodnił np. że kwas salicylowy — pochodna toksycznego dla organizmu fenolu — jest bardzo mało szkodliwy. Bardzo ważne dla badań nad detoksykacją organizmu było wyjaśnienie przez Nenckiego znaczenia grupy karboksylowej w związkach aromatycznych. Przez wiele lat prowadził prace nad powstawaniem mocznika; stwierdził (razem z Pawłowem), że synteza mocznika zachodzi głównie w wątrobie.
Nencki zajmował się także procesami gnicia i rozkładu białek. Jako pierwszy zaczął systematycznie stosować bakterie w badaniach biochemicznych. Opowiadał się za białkową budową enzymów, przewidział także istnienie koenzymów. Prowadził prace nad aminokwasami — odkrył ważny aminokwas, który później nazwano tryptofanem. Bardzo duże znaczenie miały jego badania nad udziałem wody w przemianach organizmu. Między innymi podał schemat wyjaśniający rozpad glukozy (poprzez kolejne przyłączanie i odłączanie cząsteczek wody) i jednoczesnego tworzenia się w kolejnych przemianach kwasu mlekowego. Ważne były także jego prace nad przemianą węglowodanów w tłuszcze — zaproponowane przez Nenckiego mechanizmy przemian pośrednich zostały później potwierdzone. Nencki badał także zagadnienia roli soku żołądkowego, kwasu solnego, pepsyny, składników mineralnych ustroju.
Nencki był pionierem fizjologii i biochemii mikroorganizmów. Stworzył podwaliny tych dziedzin. Poproszony o pomoc w zwalczaniu księgosuszu u bydła, rozpoczął badania zakończone wynalezieniem surowicy, która pozwoliła prawie całkowicie wyeliminować tę groźną chorobę z europejskiej części Rosji. Zwrócił też uwagę, że chorobę powoduje zarazek, który nie może być zaliczony do żadnej ze znanych grup bakterii (obecnie wiadomo, że jest to wirus; wirusów wówczas nie znano).
Jednak największy rozgłos przyniosły uczonemu prace nad barwnikami krwi.
Chlorofil i hemoglobina
Nencki opracował metodę otrzymywania z hemoglobiny krystalicznej heminy. Z niej otrzymał hematoporfirynę (pochodną heminy pozbawioną żelaza) i ustalił jej skład chemiczny. Wykazał, że elementem budowy hematoporfiryny jest pirol. W tym samym czasie L. Marchlewski pracował w Krakowie nad zielonym barwnikiem liści — chlorofilem. On także otrzymał pochodną chlorofilu. Obaj uczeni korespondowali ze sobą, przesyłali preparaty. Obie substancje — otrzymaną przez siebie filoporfirynę i wyglądającą bardzo podobnie hematoporfirynę, poddał Marchlewski badaniom metodami spektralnymi i na podstawie porównania ich widm absorpcyjnych wykazał podobieństwo porfirynowego szkieletu chlorofilu i hemoglobiny. Nencki, w swojej pracowni w Petersburgu, potwierdził metodami chemicznymi identyczność szkieletu obu związków.
Prace Marchlewskiego i Nenckiego doprowadziły do stwierdzenia genetycznego związku chlorofilu i hemoglobiny.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia