Nax Jan Ferdynand, ur. 11 IV 1736, Gdańsk, zm. 19 I 1810, Warszawa,
architekt, budowniczy wodny, ekonomista;
Nax Jan Ferdynand
Encyklopedia PWN
samouk. Od 1756 w Warszawie, pod kierunkiem J. Fontany kierował pracami architektonicznymi w pałacach: Lubomirskich, Małachowskich (pałac w Nałęczowie), Sołtyków, Tarnowskich i Wodzickich; po ofiarowaniu królowi traktatu z dziedziny mechaniki 1774 nobilitowany, otrzymał też tytuł hydraulika Rzeczypospolitej, a przed 1778 — królewskiego architekta; 1773–75 badał spławność Pilicy i Warty, a 1781 — Dniestru (sporządził jego mapę), przedstawiał projekty regulacji i uspławnienia m.in.: Bugu, Narwi, Nidy, Pilicy i Wieprza oraz połączenia kanałami Wisły z Odrą, Niemnem i Dniestrem; 1784 opracował mapę polskich źródeł solnych. W pracach: Uwagi nad uwagami, czyli obserwacje nad książką pod tytułem „Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego” (1789) oraz Wykład początkowych prawideł ekonomiki politycznej z przystosowaniem przepisów gospodarstwa narodowego do onego wydźwignienia... (1790) przedstawił swoje poglądy ekonomiczne. Merkantylista, zbliżony do kameralizmu, uważał, iż wpływy podatkowe powinny być w dużej mierze przeznaczone na akumulację, zapomogi dla rolnictwa, rzemiosł i handlu; dochody państwa muszą wracać do gospodarstwa, bowiem bez tej cyrkulacji nie jest możliwe prawidłowe funkcjonowanie całej gospodarki; główny nacisk kładł na rozwój rzemiosła, przemysłu i handlu; źródło finansowania państwowych inwestycji widział w podatkach, a organizatorów tej produkcji w wielkich kupcach, korzystających z poparcia państwa (m.in. tani kredyt); manufaktury powinny być zakładane w wybranych miastach lub gęsto zaludnionych okolicach, stanowiących rynki zbytu. Głosił potrzebę zwiększenia aktywności właścicieli ziemskich, a także chłopów — przez zamianę pańszczyzny na czynsz i otoczenie opieką prawną, jednak z zachowaniem poddaństwa; duży nacisk kładł na zwiększanie liczby ludności kraju; rzecznik postępu technicznego i nauki, widział potrzebę istnienia wyższej szkoły rolniczej w każdej prowincji.
