Naruszewicz Adam, ur. 20 X 1733, Pińszczyzna, zm. 8 VII 1796, Janów Podlaski,
poeta, historyk, dramatopisarz, tłumacz, publicysta.
Naruszewicz Adam
Encyklopedia PWN
fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Od 1748 jezuita; od przełomu 1770 i 1771 związany ze Stanisławem Augustem Poniatowskim — poeta nadworny, rzecznik królewskiego programu reform, stały uczestnik obiadów czwartkowych; 1771 wyróżniony medalem „Merentibus”. W 1771–74 redagował „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne”. Po kasacie zakonu jezuitów koadiutor biskupa smoleńskiego (1774), następnie — biskup smoleński (1788) i łucki (1790); 1781–86 sekretarz Rady Nieustającej, czynny jako senator w obradach Sejmu Czteroletniego; 1771–77 redaktor „Zabaw Przyjemnych i Pożytecznych”; współpracownik i nadworny poeta Stanisława Augusta Poniatowskiego, był w swej twórczości czołowym propagatorem królewskiego programu reform; wyrosły z tradycji sarmackiego baroku, stał się twórcą (obok I. Krasickiego) klasycyzmu stanisławowskiego. Autor satyr zawierających ostrą krytykę magnaterii i szlacheckiego sarmatyzmu (Wiek zepsuty 1771, Chudy literat 1773), ód heroicznych i humorystycznych (Do bizuna 1779), liryków, sielanek, wierszy okolicznościowych, tragedii; wywarł wpływ na poetów związanych z „Zabawami” (T.K. Węgierskiego, F. Zabłockiego, J.K. Świętorzeckiego); w opracowanej z inicjatywy Stanisława Augusta Historii narodu polskiego (cz. 2–6 1780–86, cz. 1 1824), doprowadzonej do 1386, oparł się na zasadach oświeceniowej krytyki historycznej (Memoriał względem pisania historii narodowej, powstały 1775) i odrzucił m.in. legendy o początkach państwa polskiego; Dzieła (t. 1–4 1778), Dzieła zupełne (t. 1–15 1803–05), Korespondencja... (1959), Liryki wybrane (1964).
