More 
, Morus , święty, ur. 7 II 1478, Londyn, zm. 6 VII 1535, tamże,
angielski filozof doby odrodzenia, pisarz polityczny, mąż stanu.
[mo:r]
Sir Thomas , Morus , święty, ur. 7 II 1478, Londyn, zm. 6 VII 1535, tamże,
More Thomas
Encyklopedia PWN
fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Urodził się 7 II 1478 w Londynie. Prawnik z wykształcenia, miał wszechstronne zainteresowania humanistyczne i utrzymywał żywe kontakty z humanistami europejskimi (m.in. Erazmem z Rotterdamu i H. Holbeinem). Od 1504 był członkiem Izby Gmin, od 1510 zastępcą szeryfa Londynu, od 1517 członkiem Tajnej Rady królewskiej. W 1521 otrzymał tytuł szlachecki. Do 1529, gdy został pierwszym świeckim Lordem Kanclerzem, pełnił funkcję sekretarza króla Henryka VIII Tudora. W 1532 zrezygnował z godności kanclerza, protestując przeciw Act of Submission of the Clergy, przyznającemu królowi prawo weta wobec norm ustalanych przez Kościół katolicki. Po poślubieniu przez króla A. Boleyn i nałożeniu nań papieskiej ekskomuniki, 13 IV 1534 More odmówił poparcia Act of Succession (na mocy którego dzieci zrodzone przez Boleyn zyskiwały prawa do tronu), osadzony 4 dni później w londyńskiej Tower, po kilku miesiącach, 6 VII 1535 został ścięty. W czterechsetną rocznicę śmierci (1935) kanonizowany.
Utopia
Dziełem, które rozsławiło imię More’a, była Prawdziwie złota książeczka o najlepszym urządzeniu rzeczypospolitej i o nowej wyspie Utopii (wydanie łacińskie 1516, wydanie angielskie 1551, wydanie polskie 1947, wydanie 3 Utopia 1993). Mimo iż w niektórych pracach More podzielał pogląd współczesnych o boskiej proweniencji króla i traktował świat polityczny jako element szerszego ładu, to w dziele tym brak tezy, iż król naśladuje Boga w planie doczesnym, natomiast pojawia się wizja społeczeństwa odmiennego od istniejących. Pojmowana na sposób stoicki i epikurejski „racjonalna natura” określała reguły zachowań i wskazywała zasady, na których należało oprzeć „racjonalną wspólnotę polityczną”, wolną od konfliktów dzięki usunięciu źródeł pychy (przez zniesienie własności prywatnej) i zaspokajaniu materialnych potrzeb obywateli. Postępujący wg miar rozumu Utopianie honorowali nieliczne, ale niezmienne normy prawne, gwarantujące im „wolność sumienia i wyznania”, ale też zakazujące negowania bytu nieśmiertelnej duszy i Istoty Najwyższej (przez którą każdy sądzony jest po śmierci) jako fundamentu godności człowieka. Wybierani filarchowie i protofilarchowie wskazywali panującego dożywotnio księcia (odsuwanego od władzy, gdyby wzbudził podejrzenie, że dąży do tyranii) spośród 4 kandydatów przedstawianych przez lud. Inaczej niż współcześni (w tym bliski mu Erazm z Rotterdamu) More skupiał się nie tyle na problemie należytego charakteru władcy, ile na instytucjonalnym wymiarze ładu politycznego, podejmując próbę usunięcia przyczyn partykularyzmów grupowych i interesowności rządzących. Państwo Utopian było samowystarczalne. Wprawdzie żaden z jego obywateli nie był głodny ani bezdomny, a każdy był bezpieczny i czuł się równy nawet władcy, prowadząc życie przyjemne, choć bez kaprysów, lecz zgodne z prawami „rozumnej natury”, to jednak nie znali oni gier hazardowych, nosili jednakowe ubiory, pracowali fizycznie na wsi (oprócz członków elitarnej „klasy naukowców”), spożywali wspólnie posiłki, nie mogli dyskutować kwestii politycznych poza senatem lub zgromadzeniem ani swobodnie opuszczać miasta, godzili się na utratę dzieci zbyt licznych lub przesiedlenie. Choć tworzyli wspólnotę równych, żony miały służyć mężom, dzieci rodzicom, a wszyscy podlegać najstarszemu jako głowie rodziny.
Znaczenie koncepcji
Nastawienie praktyczne oraz ześrodkowanie refleksji na instytucjonalnym aspekcie ładu politycznego i wadze kwestii własności spowodowało, że koncepcja More’a stała się niezwykle ważna dla rozwoju europejskiej myśli społecznej XVI–XVIII w.
Od tytułu dzieła More’a Utopia [grecki, ‘miejsce, którego nie ma’], będącego zarazem nazwą opisanej w nim krainy, zaczęto nazywać inne podobne projekty utopijnymi (utopia). Poglądy wyrażone w Utopii wpłynęły zwłaszcza na koncepcje T. Campanelli i wczesnych socjalistów francuskich. More jest także autorem m.in. nie dokończonej History of King Richard III i A Dialogue Concerning Heresies (1529, przeciwko M. Lutrowi i purytanom); 1985 ukazał się polski wybór Pisma więzienne.
W sztukach plastycznych
W sztukach plastycznych przedstawiany rzadko (portret More’a jako męża stanu, 1527 — Frick Museum, Nowy Jork); na obrazach kultowych występuje z krzyżem (P.P. Rubens — Prado, Madryt; obraz przypisywany A. Caronowi — scena pożegnania z córką Margaret Roper i egzekucja, 1590 — muzeum w Blois). Atrybuty: krzyż, łańcuch kanclerza. Święto: 22 VI.
