Milton John

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Milton

[mı̣lt^ən]

John , ur. 9 XII 1608, Londyn, zm. 8 XI 1674, Chalfont Saint Giles (hrab. Buckinghamshire),

angielski poeta, także myśliciel, działacz społeczny i polityczny.

Urodził się 9 XII 1608 w Londynie. Urodzony w zamożnej purytańskiej rodzinie mieszczańskiej; 1629 ukończył studia na uniwersytecie w Cambridge, po czym poświęcił się studiom prywatnym (nieprzeciętny erudyta w zakresie klasycznych autorów antyku i chrześcijaństwa, opanował też łacinę, grekę, języki francuski, włoski oraz hebrajski); powstały wówczas pierwsze ważne w jego dorobku literackim utwory: religijny liryk Ode Upon the Morning of Christ’s Nativity (1629), sielankowa elegia Lycidas (wydana 1638), zainspirowana śmiercią przyjaciela, Comus (1634), sztuka dworska oparta na motywach sielankowych, oraz para poematów L’Allegro i Il Penseroso, z których pierwszy opisuje uroki życia aktywnego, a drugi — kontemplacyjnego. Milton tworzył również po łacinie i po włosku, na angielski przetłumaczył wiele psalmów.

Zwolennik republiki purytańskiej

Po powrocie 1638 z podróży po Europie stopniowo angażował się w spory społeczno-religijne, których kulminacją była rozpoczęta 1641 wojna domowa. Od 1639 do początku lat 50. Milton, jako zwolennik republiki purytańskiej, pisał polemiczne broszury na aktualne tematy, np.: The Reason of Church Government (1641), wymierzoną przeciw Kościołowi anglikańskiemu, The Doctrine and Discipline of Divorce (1643), jeden z 4 kontrowersyjnych traktatów sugerujących uznanie różnic psychiczno-intelektualnych za wystarczający powód do legalnego rozwodu; ponadto Of Education — opis modelowego toku kształcenia młodego człowieka, opartego na szerokich humanistycznych podstawach, i Areopagitica (oba 1644) — mowa w formie odezwy do parlamentu postulująca wolność prasy i publikacji. Działalność ta zbiegła się ze stopniową utratą wzroku, która stała się tematem słynnego sonetu Gdy myślę, jak się przez życia połowę... (1652–55), co nie przeszkodziło poecie w aktywnym wspieraniu władz republikańskich aż do 1660. Po odnowieniu monarchii Milton ukrywał się krótko, a następnie trafił do więzienia. Uwolniony za wstawiennictwem wpływowych przyjaciół i pozbawiony możliwości udziału w życiu publicznym, powrócił do twórczości poetyckiej.

Raj utracony

W 1667 ukazała się pierwsza wersja jego największego dzieła — religijno-filozoficznego poematu epickiego Raj utracony (wydanie polskie 1791), będącego poetyckim rozwinięciem pierwszych 3 rozdziałów biblijnych Księgi Rodzaju; w ostatecznej wersji poemat składa się z 12 ksiąg, napisanych wierszem białym, w których tradycyjne konwencje gatunkowe eposu są wykorzystane do przedstawienia biblijnej historii stworzenia świata, kuszenia i grzechu pierworodnego. Kontynuacją wątków biblijnych był opublikowany 1671 poemat w 4 księgach wierszem białym Raj odzyskany (wydanie polskie 1792), opisujący kuszenie Jezusa na pustyni, oraz dramat poetycki Samson walczący (wydanie polskie pt. Samson Mocarz 1908, wydanie następne 1977), oparty na fragmentach biblijnej Księgi Sędziów. Prawdopodobnie z przełomu lat 50. i 60. pochodzi też przypisywany Miltonowi monumentalny traktat De Doctrina Christiana, systematyzujący kluczowe zagadnienia doktrynalne chrześcijaństwa.

John Milton zmarł 8 XI 1674 w Chalfont Saint Giles (hrabstwo Buckinghamshire). Stosunkowo niewielka w chwili śmierci popularność poety wzrastała w ciągu wieków, współcześnie jest zaliczany do grona największych twórców angielskich. Wybór poezji Miltona w antologii Poeci języka angielskiego (t. 1 1969).