Miller Arthur

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Miller

[mı̣lə^r]

Arthur , ur. 17 X 1915, Nowy Jork, zm. 10 II 2005, Roxbury (stan Connecticut),

obok Tennessee Williamsa i Eugene O’Neilla jeden z najwybitniejszych dramatopisarzy amerykańskich XX w..

Urodził się 17 X 1915 w Nowym Jorku w zubożałej rodzinie imigrantów żydowskich w nowojorskim Harlemie. Studiował literaturę angielską w Ann Arbor (stan Michigan). Po powrocie do Nowego Jorku podejmował różne prace zarobkowe, zaczął pisać głównie słuchowiska radiowe i sztuki sceniczne, m.in. ogłosił inspirowany twórczością H. Ibsena dramat Wszyscy moi synowie (1947, wydanie polskie 1948), wymierzony w korupcję szerzącą się w amerykańskim życiu społeczno-gospodarczym.

Najsłynniejsze sztuki

Sławę zdobył sztuką Śmierć komiwojażera (1949, wystawienie polskie 1959, ekranizacje: 1951 L. Benedeka i 1985 V. Schlöndorffa), wyróżnioną Nagrodą Pulitzera, demitologizującą amerykańską ideologię sukcesu. Kolejną niemniej słynną sztuką były Czarownice z Salem (1953, wystawienie polskie 1959, ekranizacja 1956 R. Rouleu, scenariusz J.P. Sartre’a), dramat oparty na historycznych procesach czarownic w Salem w Nowej Anglii (1692), spowodowanych nietolerancją i zbiorową histerią. Używając sztafażu historycznego pisarz piętnował ograniczenie swobód obywatelskich i dotykające go osobiście „polowanie na czarownice” w okresie maccartyzmu na początku lat 50.

Analiza psychologiczna kryzysu rodziny

W sztuce Widok z mostu (1955, wystawienie polskie 1959), opisując drobnomieszczańskie środowisko brooklińskie, podjął analizę psychologiczną kryzysu rodziny, w Po upadku (1964, wystawienie polskie 1965) przedstawił w formie udramatyzowanego zwierzenia swoje kłopoty małżeńskie z Marylin Monroe, która 2 lata przed ogłoszeniem tego utworu popełniła samobójstwo (uprzednio rozstawszy się z Millerem). W 1965–66 pisarz był prezesem międzynarodowego Pen Clubu.

Ostatnie utwory

W jego dorobku są także antyfaszystowska sztuka Incydent w Vichy (1964, wystawienie polskie 1965), powieść Focus (1945), krytykująca antysemityzm, zbiory nowel The Last Yankee (1991), autobiografia Zakręty czasu, jedno życie (1987, wydanie polskie 1994), słuchowiska, scenariusze filmowe (m.in. Skłóceni z życiem, ekranizacja 1961 J. Hustona, z M. Monroe, żoną Millera 1956–61, w roli głównej). Pisarz zmarł 10 I 2005 w Roxbury (stan Connecticut).

Huston John, Miller Arthur, Skłóceni z życiem, kadr z filmu (1961), na zdjęciu: Montgomery Clift, Marylin Monroe i Clark Gable.