Mickiewicz Adam, Oda do młodości

Mickiewicz Adam, Oda do młodości

Wiersz A. Mickiewicza, powstały w Kownie 1820, opublikowany po raz pierwszy 1827 we Lwowie w antologii Polihymnia, w wersji autoryzowanej w t. 1 Poezji 1838. Utwór stanowi odbicie ewolucji filomatyzmu i inspiratorskiej w niej roli Mickiewicza. Utrzymany w poetyce ody, w jej odmianie bohaterskiej, bliski (m.in. nieregularna struktura wersyfikacyjna) przykładom gatunku w klasycyzmie postanisławowskim, czerpie obficie z tradycji oświecenia, zarówno w sferze ideologii (przekonanie o służebności jednostki wobec celów zbiorowości, o możliwości udoskonalania świata przez człowieka, o wartości przyjaźni i jedności działania), jak i symboliki (m.in. wolnomularskiej), obrazowania, środków stylistycznych, a zarazem jest wezwaniem, o ogromnym napięciu emocjonalnym i ładunku entuzjazmu, do walki o całkowitą, rewolucyjną przemianę rzeczywistości oraz apoteozą młodości jako siły motorycznej tej przemiany; ograniczeniom racjonalizmu, postawie zdroworozsądkowej rzuca wyzwanie w paradoksalnej formule o wielkiej sile poetyckiego wyrazu: „rozumni szałem”. Ten szczególny dualizm, znamionujący przełomowy charakter Ody, stanowi podstawę rozbieżności interpretacyjnych w kwestii jej stosunku do prądów, na których pograniczu powstała: mówiono o swoistej syntezie klasycyzmu i romantyzmu (J. Tretiak, J. Kleiner, w pewnej mierze I. Chrzanowski), przypisywano wiersz bez reszty oświeceniu (W. Kubacki) bądź odmiennie, widziano w nim poetycką wykładnię wczesnego romantyzmu (S. Skwarczyńska podkreślająca wpływy niemieckiej poezji okresu Sturm und Drang i wczesnej twórczości F. Schillera). Różne też formułowano sądy o artystycznych walorach utworu. Niezależnie od rozstrzygnięć historycznoliterackich jest Oda niezaprzeczenie manifestem wiary w konieczność bezkompromisowej walki o wolność, w sens tej walki i ostateczne, mimo nieuniknionych ofiar, zwycięstwo; ta właśnie przynależność do „rodu pieśni niosących moc i płomień” (wg określenia Kleinera, który przyrównał Odę do Marsylianki) zdecydowała o znaczeniu wiersza i jego pozycji wśród utworów, które najsilniej kształtowały świadomość narodową i najgłębiej w nią wniknęły. Niezliczone naśladownictwa, nawiązania, odwołania do całości lub poszczególnych fragmentów uczyniły Odę jednym z najgłośniejszych wierszy polskich, wprowadzając wiele z zawartych w niej zwrotów w potoczny obieg w funkcji powszechnie rozumianych aluzji i słów-kluczy. Poczynając od powstania listopadowego 1830–31, kiedy końcowy dwuwiersz: „Witaj jutrzenko swobody, Zbawienia za tobą słońce” już w pierwszych dniach pojawił się na murach Warszawy (także utwory nawiązujące do Ody do młodości, jak Oda do wolności J. Słowackiego), apel Mickiewicza towarzyszył zrywom niepodległościowym i rewolucyjnym jako credo zwolenników walki zbrojnej i przeobrażeń społecznych.