Mediolan
 
Encyklopedia PWN
Mediolan, Milano,
m. w północnych Włoszech, na północno-zachodnim skraju Niz. Padańskiej;
stolica regionu Lombardia i ośr. adm. prow. M. Drugie po Rzymie miasto Włoch; wielki ośr. gosp. i nauk.-kult., największy ośr. przem. kraju; przemysł maszyn., elektrotechniczny, środków transportu (samoloty, tabor kol., samochody, motocykle, traktory), chem. (m.in. włókna sztuczne, farmaceutyki, barwniki, wyroby gumowe), włók. (w tym produkcja jedwabiu na skalę świat.), a także metal., szklarski, porcelanowo-fajansowy, rafineryjny, hutnictwo żelaza i in.; siedziba wielkich spółek przem., banków, instytucji handl. i ubezpieczeniowych oraz firm wydawniczych; największy węzeł kol. i drogowy Włoch; 2 porty lotn. (Malpensa, Linate); siedziba wielu szkół wyższych; 3 uniw. (zał. 1863, 1924 i katol. 1920), wyższa szkoła handl., Akad. Literatury, instytuty badawcze; Biblioteka Ambrosiana; najsłynniejszy teatr operowy świata La Scala (otwarty 1778); kapela katedralna (powstała w XIV w.); konserwatorium (1807, od 1901 im. G. Verdiego); liczne teatry, muzea (sztuki nowoczesnej, sztuki antycznej, Leonarda da Vinci) i galerie malarstwa, w tym Pinakoteka Ambrosiana (zał. 1618) i Pinakoteka di Brera; ośr. międzynar. turystyki.
Historia. Założony prawdopodobnie na pocz. IV w. p.n.e. przez celtyckich Insubrów; od 196 p.n.e. pod panowaniem rzymskim (Mediolanum); w IV w. n.e. ważny ośrodek gosp. i kult., rezydencja cesarzy i siedziba biskupstwa (św. Ambroży); 569 zdobyty przez Longobardów (rezydencja jednego z książąt); od 774 we władaniu Karolingów i ich następców na tronie włoskim. Ponowny rozwój w XI w.; władzę w mieście przejęli biskupi, walka z nimi (pataria) doprowadziła do uniezależnienia się M. i utworzenia 1097–98 komuny; 1158 M. odmówił pełnego podporządkowania się Fryderykowi I Barbarossie i 1162 po długim oblężeniu został całkowicie zburzony, odbud. staraniem Ligi Lombardzkiej, M. brał udział w rozgromieniu wojsk cesarza pod Legnano 1176. Walka wielkich rodów o władzę doprowadziła do ustanowienia w M. tyranii Viscontich (1329); od 1395 ośr. silnego księstwa; od 1450 pod władzą rodu Sforzów, na ich dworze ogniskowało się życie artyst. (m.in. Leonardo da Vinci). W XVI w. rozkwit gosp. i kulturalny, jedno z gł. centrów handlu i wytwórczości (broń, wyroby włók. i in.) w Europie. W 1535 opanowany przez ces. Karola V, który 1555 oddał M. swojemu synowi Filipowi II, królowi Hiszpanii; w jej władaniu do 1706; od 1714 pod panowaniem Austrii; 1797–1805 stol. Rep. Cisalpińskiej, następnie Rep. Włoskiej, 1805–14 Królestwa Włoch; 1815 powrócił do Austrii; w czasie Wiosny Ludów 1848–49 zbrojne wystąpienie antyaustr.; wyzwolony 1859 i wraz z Lombardią włączony do Królestwa Sardynii, 1861 do zjednoczonych Włoch. W 2. poł. XIX i XX w. szybki rozwój gospodarczy doprowadził do przekształcenia M. w wielki ośr. przem.-handl. i finansowy, z silnym ruchem robotniczym; w czasie II wojny światowej poważnie zniszczony.
Zabytki. Romańska bazylika S. Ambrogio (IX, XI–XII w.) z dziedzińcem i krużgankami Bramantego (XV w.); 16 kolumn rzymskich przed bazyliką S. Lorenzo (IV–XII w., przebudowa XVI w.); kościoły m.in.: S. Eustorgio (IX–XIII, XVII w.) z renes. kaplicą Portinarich (XV w.), katedra (1386, XV–XIX w.) z bogatym wyposażeniem wnętrza, S. Maria delle Grazie (XV w., rozbudowana przez Bramantego) obok w refektarzu dawnego klasztoru z dziedzińcem, też ukształtowanym przez Bramantego, malowidło ścienne Leonarda da Vinci Ostatnia Wieczerza — zespół na Liście Świat. Dziedzictwa Kult. i Przyr. UNESCO, S. Maria presso S. Celso (XV–XVI w.), kościół i zakrystia S. Maria presso S. Satiro (1482 Bramante, z pozostałościami z IX w.); ratusz (XIII–XVIII w.); zamek Castello Sforzesco (XV w.), ob. zespół muzeów; Ospedale Maggiore (XV–XVI, XVII w.); liczne pałace z XV–XVIII w. (m.in. Brera XVI–XVII w., Biblioteka Ambrosiana XVII w.); wśród historyzujących budowli 2. poł. XIX w. Galleria Wiktora Emanuela II; nowoczesne wieżowce, m.in. Olivetti i Pirelli (po 1950).
zgłoś uwagę
Ilustracje
Mediolan, kościół S. Maria delle Grazie, 1492–97 (Włochy)fot. G. Gałązka/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia