Kubary Jan Stanisław

Kubary Jan Stanisław, ur. 13 XI 1846, Warszawa, zm. 9 X 1896, wyspa Ponape (Oceania),

polski podróżnik, etnograf i przyrodnik, badacz Oceanii.

Urodził się 13 XI 1846 w Warszawie. Studiował medycynę w Szkole Głównej Warszawskiej, jednak studiów nie ukończył i wyjechał z kraju. Przebywał w Wielkiej Brytanii oraz w Niemczech. W Hamburgu w poszukiwaniu pracy trafił do wielkiego domu handlowego „J.C. Godeffroy i Syn”, którego filie działały w Ameryce Północnej, Chile, na Kubie i w Oceanii; przedsiębiorstwo to, oprócz działalności handlowej i przemysłowej, sprawowało mecenat nad sztuką i nauką; Godeffroy, który szczególnie interesował się etnografią, zaproponował Kubaremu wyprawę do Oceanii w charakterze zbieracza okazów dla muzeum w Hamburgu (następnie w Berlinie) i współpracownika czsopism wydawanych przez Godeffroya. Pozostał już na stałe na wyspach Oceanii, dwukrotnie odwiedził Europę i Polskę. W 1875 był w Warszawie. Zmarł 9 X 1896 na wyspie Ponape.

Badania w Oceanii

Kubary wypłynął na wyspy Oceanii 1869 i przebywał tam przez 26 lat. Najpierw udał się na archipelag Samoa, potem do Mikronezji, kilka miesięcy pozostawał na Wyspach Marshalla, ale większość czasu (17 lat) spędził na archipelagu Karoliny (wyspy: Ponape, Palau, Yap, Truk). Podczas badań na Palau zebrał bogate i różnorodne zbiory flory i fauny. Najbogatsza była kolekcja ptaków, zawierająca 32 gatunki, a także zbiór kilkunastu gatunków ryb, owadów i ślimaków. Bardzo ciekawa była kolekcja motyli. Wśród znalezionych okazów miejscowej fauny były również dotychczas nauce nieznane, m.in. nieznany gatunek kurki wodnej Pareudisates pacificus. Na wyspach Palau i Yap Kubary zainteresował się pieniędzmi wyspiarzy. Były to np. perły inkrustowane różnymi wzorami, żółte, szkliste okazy podobne do porcelany, niebieskie i zielone szkiełka, szlifowane płytki z muszli czy z drewna arekowego oraz, najbardziej niezwykłe, wielkie kamienne kręgi o średnicy często ponad 1 m. Zbierał również broń myśliwską. Wszystkie te eksponaty stanowią unikalne świadectwo zanikłej już wytwórczości tubylców. Na Ponape Kubary zbadał, mało dotychczas znane Europejczykom, ruiny Nan Madol, pozostałe po wymarłej cywilizacji. Sporządził szczegółową inwentaryzację ruin, określił ich położenie i opisał wierzenia wyspiarzy związane z tą budowlą. Na wielu wyspach archipelagu Karoliny był pierwszym Europejczykiem. Poza badaniami tubylczej kultury oraz kolekcjonowaniem i opisywaniem okazów zoologicznych i botanicznych zasłużył się również w dziedzinach: lingwistyki (władał językami mikronezyjskimi, opracowywał słowniczki tych języków), antropologii (przywiózł do Europy czaszki i szkielety krajowców, cenne odlewy gipsowe ich twarzy), geografii i topografii. Zgromadził zbiór rysunków i zdjęć rdzennych mieszkańców wysp (sam robił te fotografie, dołączał je do swoich prac naukowych), wytworów ich sztuki oraz okazów fauny. Sporządził także kilka map, które były publikowane w pracach jego i innych uczonych. Dokonywał pomiarów wysokości gór, rysował i poprawiał istniejące mapy wysp, ustalał ich nazewnictwo. Najważniejszy wkład Kubarego do nauki stanowiły jednak dzieła i rozprawy o życiu i kulturze ludów Oceanii. Bogate zbiory przyrodnicze i etnograficzne Kubary przekazał Muzeum Godeffroya w Hamburgu; część z nich znajduje się w i innych muzeach europejskich, głównie w Berlinie a także (np. zbiór eksponatów etnograficznych z Nowej Gwinei) — w Lejdzie.

Główne publikacje

Oprócz kilku monografii o wyspach Mikronezji i ich mieszkańcach, ogłoszonych w języku niemieckim, np. Beitrag zur Kenntnis der Nukuoro oder Monteverde-Inseln (1900), opublikował liczne artykuły etnograficzne i geograficzne w czasopismach francuskich i polskich, m.in.: Obrazki z Wysp Żeglarskich na Oceanie Wielkim, ukazujace się na łamach „Tygodnika Ilustrowanego” 1873 i Z podróży do Mikronezji (1882).

Nazwisko Kubarego zostało uczczone nazwami zoologicznymi, głównie zwierząt przez niego odkrytych, np. ptaków Corrus kubaryi i Rhipidura kubaryi, także nazwami geograficznymi — góry na Nowej Gwinei (Mount Kubari) i wysepki w atolu Ailinglapalap (Kubari Island) na Wyspach Marshalla. Kubary jest też jedynym Polakiem, któremu wystawiono w Oceanii pomnik — na wyspie Ponape.