Konopnicka Maria, Mendel Gdański
 
Konopnicka Maria, Mendel Gdański
(1890), nowela Marii Konopnickiej, będąca odpowiedzią na apel Elizy Orzeszkowej, która przerażona falą pogromów, wezwała do protestu przeciw siewcom rasowej nienawiści. Bohaterem noweli uczyniła Konopnicka warszawskiego introligatora, wykonującego usługi dla znanych pisarzy i prawników. Mendel sprawuje opiekę na dziesięcioletnim wnukiem Kubą. Ostrzegany przed pogromem, nie chce uciekać, nie szuka litości, czuje się związany ze swoim miastem. Wiadomości o mającym nastąpić pogromie próbuje lekceważyć, przedstawiając swoje racje, człowieka tutejszego, który nie musi wstydzić się swojej odmienności. Ale nadzieja, że najgorsze nie nastąpi, okazuje się złudna. Bezmyślny tłum rusza na kramy żydowskie, gotów także zaatakować warsztat Mendla. Ktoś trafia kamieniem w Kubę. Najbliżsi sąsiedzi nie pozwalają zdemolować izby starego Żyda, staje w jego obronie student, chłopca zasłaniają kobiety. Tłum odchodzi, ale Mendel nie potrafi już żyć jak dawniej: Nu, u mnie — powiada rozgoryczony — umarło serce do tego miasto! Nie oczekiwał odruchu sąsiedzkiej pomocy, ale sprawiedliwości, którą na jego oczach podeptano. Pisarka przedstawiła wydarzenia z punktu widzenia tytułowego bohatera. Stworzyła wiarygodny portret psychologiczny Mendla, dzięki trafnej stylizacji językowej, a przede wszystkim rekonstrukcji wyznawanych przezeń wartości. Jego przeżycia, jego klęska duchowa i triumf podłości wyznaczają kierunek opowieści o człowieku, który traci swoją prostą wiarę w dobroć i bezkolizyjne obcowanie ludzi różnych wiar, ale wspólnego losu. Mendel pod piórem Konopnickiej stał się postacią tragiczną. Nowelę przetłumaczono na wiele języków, odnajdując w niej wyjątkowe celne rozpoznanie źródeł nienawiści rasowej, ufundowanej na niechęci do obcych, na fanatyzmie i ciemnocie.
Tomasz Miłkowski
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia