Komenský Jan Ámos
 
Encyklopedia PWN
Komenský, Comenius, Komeński, Jan Ámos Wymowa, ur. 28 III 1592, Nivnice (Morawy), zm. 15 XI 1670, Amsterdam,
czeski pedagog i duchowny ewangelicki, jeden z twórców nowożytnej pedagogiki.
Kalendarium
Urodził się 28 III 1592 w Nivnicach (Morawy). Od 1611 studiował teologię reformowaną i filozofię w Herborn (pod kierunkiem J.H. Alsteda; tutaj zapoznał się także z poglądami pedagogicznymi W. Ratkego) i od 1613 — w Heidelbergu (zapoznał się z ideą irenizmu chrześcijańskiego); 1614 rozpoczął pracę jako dyrektor szkoły w Przerowie; 1616 został duchownym braci czeskich; na skutek prześladowań religijnych 1627 był zmuszony opuścić ojczyznę.
Narodziny nowożytnej pedagogiki
W 1628 osiadł w Lesznie, gdzie podjął pracę w miejscowym gimnazjum; tutaj powstały dzieła, które przyniosły mu międzynarodowy rozgłos, m.in. podręcznik metodyki nauczania języków Drzwi języków otworzone (1631, wydanie polskie 1633) oraz pierwsza wersja Wielkiej dydaktyki (pierwotnie czeska — Didaktika česká, a następnie łacińska — Didactica magna, polski przekład z 1956 jest oparty na tzw. wydaniu amsterdamskim z 1657). W 1632 został wybrany na seniora Jednoty (m.in. był odpowiedzialny za protokoły synodów kościelnych, a od 1636 także za nadzór szkolny); propagując własne idee pedagogiczne, odbywał podróże, m.in. 1641 do Anglii (zaprezentował memoriał Via lucis — projekt reformy życia kulturalnego i politycznego), 1642 do Szwecji (pomagał w opracowaniu planu reformy systemu szkolnego); 1642 zamieszkał w Elblągu, gdzie doskonalił swoje koncepcje, zwłaszcza w zakresie metodyki nauczania języka łacińskiego; zbierał także informacje dla Szwedów o sytuacji w Rzeczypospolitej. W 1645 brał udział jako reprezentant Jednoty w Colloquium Charitativum — dyspucie teologicznej będącej próbą pojednania pomiędzy katolikami a protestantami. W 1648 powrócił do Leszna, gdzie został superintendentem braci czeskich. Dwa lata później współpracował przy organizacji gimnazjum w Sierakowie, w którym mógł zrealizować w całości swój nowatorski program dydaktyczny. Na zaproszenie księcia siedmiogrodzkiego Jerzego II Rakoczego wyjechał na Węgry do Sárospatak, gdzie w miejscowej szkole powielił wzór sierakowski. W okresie najazdu szwedzkiego na Polskę (1655–60) poparł Szwedów, pisząc na ich cześć panegiryk oraz odezwę (1656) wzywającą Polaków do wyrzeczenia się katolicyzmu i króla Jana II Kazimierza. Działania te oraz poparcie udzielone Szwedom przez innowierców spowodowało akcję odwetową wojsk polskich, które po zdobyciu na Szwedach Leszna (1656) spaliły miasto; Komenský utracił wówczas bibliotekę oraz rękopisy i musiał uchodzić na Śląsk, następnie osiadł w Amsterdamie, gdzie spędził resztę życia; tam też wydał Opera didactica omnia (1657).
Program „naprawy ludzkich rzeczy”
W Amsterdamie kontynuował pracę nad projektem „naprawy ludzkich rzeczy”; miała temu służyć m.in. edukacja rozumiana jako pampedia (Pampedia 1948, wydanie polskie 1973), a więc teoria powszechnego kształcenia całego rodzaju ludzkiego — wszystkich o wszystkim i przez całe życie, obejmująca szkołę narodzin, dziecięctwa, chłopięctwa, wieku dojrzewania, wieku młodzieńczego, wieku męskiego, starości i śmierci. Komenský zmarł 15 XI 1670 w Amsterdamie.
Komenský pogłębił idee J.L. Vivesa, F. Bacona, Ratkego; kontynuował tradycję humanizmu renesansowego oraz optymizmu edukacyjnego; był prekursorem współczesnej dydaktyki oraz twórcą koncepcji jednolitego systemu szkolnictwa; był zwolennikiem egalitaryzmu wykształcenia, sformułował nowoczesne ujęcie encyklopedyzmu dydaktycznego, zasady poglądowości oraz idei edukacji permanentnej (kształcenie ustawiczne). Odrodzenie człowieka miało się dokonać przez wiarę religijną (akcentował znaczenie zasady tolerancji oraz wspólnej tradycji biblijnej) i wykształcenie; głosił swoisty, utopijny program naprawy rzeczy ludzkich dokonujący się za pomocą wiedzy uniwersalnej (uniwersalnych ksiąg, uniwersalnych szkół, uniwersalnych towarzystw uczonych i uniwersalnego języka).
Inne dzieła pedagogiczne: Labirynt świata i dom pociechy (1631, wydanie polskie 1695), Świat zmysłowy w obrazach (1658, wydanie polskie 1667); polski wybór Pisma zebrane (1964). Komenský opracował dla Jednoty czeski wybór tekstów biblijnych Manualník (1656), śpiewnik kościelny Kancionál (1659) oraz katechizm (1661).
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia