Karakałpacja, uzb. Qoraqalpog‘iston, karakałpackie Ķaraķalpaķstan, Republika Karakałpacka, uzb. Qoraqalpog‘iston Respublikasi, karakałpackie Ķaraķalpaķstan Respublikasy,
republika autonomiczna w północno-zachodniej części Uzbekistanu, nad dolną Amu-darią;
Karakałpacja
Encyklopedia PWN
pow. 164,9 tys. km2; 1,7 mln mieszk. (2008); jedynym zamieszkanym obszarem jest delta Amu-darii i jej pr. brzeg; gł. Karakałpacy, Uzbecy i Kazachowie; stol. Nukus (karakałpackie Nökis). Powierzchnia na wschodzie nizinna (Niz. Turańska i delta Amu-darii), na zachodzie wyżynna (Ustiurt); klimat umiarkowany ciepły, wybitnie suchy, kontynent.; roczna suma opadów ok. 100 mm; gł. rz. Amu-daria (dolny bieg), wykorzystywana do nawadniania; roślinność pustynna i półpustynna. Uprawa bawełny oraz ryżu; hodowla owiec karakułowych, jedwabnictwo; przemysł spoż., materiałów budowlanych, metal.; wydobycie soli glauberskiej i kamiennej.
Historia. Od XII w. przodkowie Karakałpaków zajmowali obszary nad J. Aralskim; po zajęciu tych ziem przez Kipczaków zmieszali się z nimi i przyjęli ich język; od XVI w. podlegali chanatowi bucharskiemu; na przeł. XVII i XVIII w. Karakałpacy znad Syr-darii przyjęli zwierzchność chanów kazas., a 1742 — poddaństwo ros.; 1881 zostali uzależnieni od Chiwy i przesiedleni do delty Amu-darii; 1873 znaczną część ziem Karakałpaków przyłączyła Rosja. Po rewolucji październikowej i zwycięstwie nad zwolennikami orientacji protur. oraz wojskami antybolszewickimi część kraju weszła 1918 w skład Turkiestańskiej Autonomicznej SRR; 1925 utworzono Karakałpacki Okręg Autonomiczny, w składzie Kazas. Autonomicznej SRR, a od 1930 — bezpośrednio Ros. FSRR, 1932 przekształcony w republikę autonomiczną w składzie Ros. FSRR, od 1936 w składzie Uzb. SRR, od 1991 w Uzbekistanie.
