Karaczajo-Czerkiesja, ros. Karaczajewo-Czerkiessja, karaczajskie Karaczaj-Czerkes, Republika Karaczajsko-Czerkieska, ros. Karaczajewo-Czerkiesskaja Riespublika, karaczajskie Karaczaj-Czerkes Respublika,
republika w południowo-zachodniej Rosji,
Karaczajo-Czerkiesja
Encyklopedia PWN
478 tys. mieszk. (2010); gł. Karaczajowie, Rosjanie, Czerkiesi; powierzchnia 14,1 tys. km2; stol. Czerkiesk. Większą część powierzchni zajmują przedgórza i pasma górskie Wielkiego Kaukazu (Elbrus, 5642 m); klimat przejściowy między podzwrotnikowym a umiarkowanym ciepłym, suchy; gł. rz. Kubań; na północy roślinność stepowa i leśnostepowa, w górach lasy. Wydobycie węgla kam., rud cynku, ołowiu, miedzi; przemysł chem., spoż., maszyn., drzewny, materiałów budowlanych; uprawa zbóż, słonecznika, buraków cukrowych, drzew owocowych; hodowla bydła i owiec; turystyka wysokogórska i alpinizm, gł. ośr. Teberda.
Historia. Zamieszkujący terytorium ob. Karaczajo-Czerkiesji przodkowie Czerkiesów i Karaczajów w V–XIII w. tworzyli państewka feudalnego (wykopaliska archeol.), w IX–X w. wchodzące w skład państwa Alanów; w XIV–XVI w. na terytorium ob. Karaczajo-Czerkiesji napływali Abchazowie (z Abchazji), a w XVII w. — Tatarzy nogajscy (z Powołża). W XV–XVIII w. najazdy Tatarów krymskich; broniący się przed nimi górale kaukascy od poł. XVI w. zawierali z carami moskiewskimi doraźne sojusze wojsk.; w 1. poł. XIX w. terytorium obecnej Karaczajo-Czerkiesji przyłączone do Rosji; w wyniku kolonizacji ros. (od 1853 Kozacy), po zniesieniu 1868 na północnym Kaukazie pańszczyzny, rozwój przemysłu wydobywczego (węgiel, rudy żelaza). W czasie wojny domowej w Rosji, od jesieni 1918 terytorium opanowane przez białą gwardię; po zwycięstwie bolszewików 1922 utworzono Karaczajsko-Czerkieski Obwód Autonomiczny Ros. FSRR, 1926 przekształcony w 2 obwody nar., a 1928 w Czerkieski Obwód Autonomiczny i Karaczajski Obwód Autonomiczny Ros. FSRR; od 1934 w Czerkiesji, a 1938 w Karaczaji przeprowadzona przymusowa kolektywizacja; w czasie II wojny światowej VIII 1942–I 1943 obwody Czerkieski i Karaczajski okupowane przez wojska niem.; w końcu 1943 zlikwidowano Karaczajski Obwód Autonomiczny, a Karaczajowie, oskarżeni o współpracę z Niemcami, zesłani do Azji Środkowej (gł. Kazachstan); po ich rehabilitacji 1957 utworzono Karaczajsko-Czerkieski Obwód Autonomiczny Ros. FSRR; od VI 1991 status republiki; III 1992 podpisany nowy układ o stowarzyszeniu z Federacją Rosyjską.
