Jordania. Historia

Jordania. Historia.

Tereny, na których leży współczesna Jordania, były częścią starożytnej Palestyny i miały wspólną z nią historię. W VI w. p.n.e. arabskie plemię Nabatejczyków utworzyło na południu organizm państwowy ze stolicą w Petrze, który przetrwał do podboju przez Rzym (106 n.e.). Część północna w IV i III w. p.n.e. była włączona do prowincji Syria w państwie Seleukidów. W V–VI w. n.e. ziemie na wschód od Jordanu opanowali Ghassanidzi, arabscy chrześcijańscy wasale Bizancjum. Od VII w., podbite przez Arabów, weszły w skład kalifatu. Te pustynne tereny, zamieszkane głównie przez beduinów, zostały uznane za część Syrii, która w ciągu następnych wieków znajdowała się przeważnie pod panowaniem muzułmańskich dynastii Egiptu, a 1517–1917 należała do prowincji (wilajetu) Damaszek w imperium osmańskim.

W czasie I wojny światowej Wielka Brytania współzorganizowała antytureckie powstanie Arabów (obiecując utworzenie niepodległego państwa arabskiego na dawnych terenach kalifatu), na którego czele stanęli szarif Mekki Al-Husajn Ibn Ali z dynastii Haszymidów oraz jego synowie Fajsal i Abd Allah. Do 1918 wojska brytyjskie wspomagane przez oddziały arabskie opanowały Palestynę i Syrię. Od tajnego układu francusko-brytyjskiego z 1916 (tzw. układ Sykes–Picot) Palestyna należała do strefy wpływów brytyjskiej, a tzw. deklaracja Balfoura (1917) obiecywała utworzenie w niej narodowej siedziby Żydów. Po konferencji 1920 w San Remo Palestyna została brytyjskim mandatem. W 1921 rząd brytyjski na terenach leżących na wschód od Jordanu utworzył emirat Transjordanii i wydzielił ten obszar z Palestyny. Władzę nad tym sztucznie utworzonym emiratem sprawował z Jerozolimy wysoki komisarz brytyjski, natomiast arabskim władcą Brytyjczycy ustanowili Abd Allaha Ibn Husajna z rodu Haszymidów. W 1928 utworzono Legion Arabski, dowodzony przez brytyjskiego pułkownika J.B. Glubba (Glubb Paszę).

Transjordania 22 III 1946 stała się formalnie niepodległym królestwem pod panowaniem dynastii Haszymidów, sprzymierzonym z Wielką Brytanią. W polityce zagranicznej uczestniczyła w nieudanych próbach utworzenia tzw. Wielkiej Syrii (unia Transjordanii, Syrii, Palestyny i Libanu). W 1948–49 wzięła udział w I wojnie arabsko-izraelskiej. W 1949 nastąpiła zmiana nazwy na Haszymidzkie Królestwo Jordanii, a 1950 formalnie przyłączono arabską części Palestyny na zachodnim brzegu Jordanu (tzw. Cisjordanii ze Starą Jerozolimą) wbrew stanowisku innych państw arabskich. W 1952 królem Jordanii został Husajn Ibn Talal, który — budując własny prestiż niezależnego i zręcznego polityka — umocnił i rozwinął państwo, uzyskując i wykorzystując ogromną finansową pomoc zagraniczną. W 1955 Jordania została członkiem ONZ. W kraju rosło napięcie wywoływane brytyjskimi naciskami na przystąpienie Jordanii do Paktu Bagdadzkiego. W 1956 król usunął brytyjskich oficerów z Legionu Arabskiego, a 1957 wypowiedział Wielkiej Brytanii układ wojskowy.

Od lat 60. sytuację wewnętrzną Jordanii oraz jej politykę zagraniczną zdominował problem wzajemnych stosunków między rządem króla Husajna a Palestyńczykami (ok. 60% ludności). W 1967 Jordania, w wyniku III wojny izraelsko-arabskiej, straciła Cisjordanię (Zachodni Brzeg), która znalazła się pod okupacją Izraela i musiała udzielić schronienia ponad 200 tysiącom uciekinierów z Palestyny. Na granicy z Izraelem zapanował stan napięcia, powodowany odwetowymi akcjami izraelskimi za terrorystyczne działania bojowników (fedainów) palestyńskich z terenów Jordanii. W 1970–71 wojska rządowe krwawo rozprawiły się z siłami fedainów (których bazy znajdowały się gł. w obozach uchodźców palestyńskich), zmuszając ich do przeniesienia baz na teren Libanu. W 1974, wraz z innymi krajami arabskimi, na konferencji w Rabacie uznała OWP za jedynego reprezentanta Palestyńczyków, dzięki czemu stosunki jordańsko-palestyńskie uległy normalizacji. W 1978 Jordania przyłączyła się do większości państw arabskich potępiających izrael.-egipskie porozumienie pokojowe w Camp David, odrzucając naciski USA na przyłączenie się do tych rozmów i zyskując uznanie (oraz pomoc finansową) innych państw arabskich. W 1987, po wybuchu powstania arabskiego (intifady) na terenach okupowanych przez Izrael, król Husajn formalnie zrzekł się zwierzchnictwa nad Zachodnim Brzegiem. Podczas irackiej napaści na Kuwejt 1990 król Husajn zajął postawę neutralną, nie podporządkował się międzynarodowej blokadzie Iraku i potępił bombardowanie Iraku przez wojska sprzymierzone (wojna nad Zatoką Perską). W 1991 król podpisał tzw. Kartę Narodową, w której m.in. zniósł (istniejący od 1957) zakaz działalności partii politycznych i wprowadził system wielopartyjny. W latach 90. uaktywniły się w Jordanii siły związane z fundamentalistami muzułmańskimi. Po VII 1994 podpisano deklarację o zakończeniu stanu wojny z Izraelem, a X 1994 układ pokojowy. W II 1999 zmarł król Husajn — nowym królem został Abd Allah II. W 2000 Jordanię odwiedził papież Jan Paweł II, 2009 — Benedykt XVI.