Jarosław

rys. Z. Kwiatkiewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Jarosław,

miasto powiatowe w województwie podkarpackim, na pograniczu Pradoliny Podkarpackiej i Pogórza Rzeszowskiego, nad Sanem.

Ludność miasta: ogółem — 37,6 tys. mieszkańców (2019)

Gęstość zaludnienia: 1 073,9 os/km² (2019)

Powierzchnia: 35 km²

Współrzędne geograficzne: długość geograficzna: 22°41′E, szerokość geograficzna: 50°01′N

Data założenia miasta: ok. 1031

Prawa miejskie: nadanie praw — przed 1370 (po1340)

Oficjalne strony WWW: www.jaroslaw.pl

ośr. przem.; przemysł spoż. (cukierniczy, mięsny, zbożowy), dziewiarski (zakłady Jarlan) i szklarski (Huta Szkła Jarosław SA), ponadto przemysł drzewny, materiałów budowlanych i eksploatacja gazu ziemnego; węzeł drogowy; ośr. oświat. (m.in. Zespół Szkół Mech. Przemysłu Skórz., Studium Med., licea); działa Stow. Miłośników Jarosławia.

Historia.

Ślady osadnictwa od okresu wspólnoty pierwotnej; zał. w XI w. przez księcia kijowskiego Jarosława Mądrego; należał do księstwa halicko-włodzimierskiego, od 1349 do Polski; prawa miejskie przed 1370 (po 1340); ośr. rzemieślniczo-handl.; XIV–XVI w. słynne jarmarki; w XVI i na pocz. XVII w. ośr. życia kult. (1616 zał. tu drukarnię Jan Szeliga); od XVI w. duże skupisko Żydów (miejsce sejmików, znaczny udział w handlu); w XVII w. upadek; 1772–1918 w zaborze austr.; od 1860 połączenie kol.; w XIX w. liczne manufaktury płócienne; na pocz. XX w. zakłady przem.; w I wojnie świat. znacznie zniszczony; strajki chłopskie 1933, 1937; 1939 zacięte walki X Brygady Kawalerii z przeważającymi siłami niem.; 28 IX 1939 większość Żydów (1939 — ok. 6,5 tys. — 32%) Niemcy wypędzili za San na tereny zajęte przez ZSRR; 1942 pozostali Żydzi wywiezieni do ośr. zagłady w Bełżcu; w okresie okupacji niem., 1939–40 obóz przejściowy dla jeńców pol. (ok. 600 osób), od 1941 obóz dla jeńców sow.; liczne aresztowania, egzekucje, pacyfikacje okolicznych wsi; rejon konspiracji; 1854–1975 i od 1999 siedziba powiatu.

Zabytki.

Kolegium Jezuitów I, zał. 1571: kościół (1580–94 — J. Brizio, przebudowa 1625, 1868, ob. kolegiata), budynek kolegium (XVI–XVII w.), w większości zburzone 1920–24; kolegium Jezuitów II (od 1777 klasztor Dominikanów): kościół tzw. Na Pólku (1629–35, rozbudowa ok. 1698–1708 — J. Solari), budynek kolegium (po 1678, częściowo rozebrany 1910); obwarowania (XVII w.); kaplica nad cudownym źródłem z późnobarok. kopułą (1752); kościół Benedyktynek (1622–24, przebudowa 1784) i klasztor oraz obwarowania (XVII w.), rekonstruowane po 1944; barok. kościół szpitalny (XVII w.); barok. kościół i klasztor Reformatów (1710–16 — T. Bellotti); kamienice, gł. późnorenes. (po 1626, przebudowa XVII–XVIII w.), kamienica Orsettich (po 1581, rozbudowa 1646) — obecnie muzeum; pod Starym Miastem system podziemnych korytarzy i komór, częściowo udostępniony do zwiedzania — Podziemna Trasa im. F. Zalewskiego (dł. 150 m, różnica poziomów ok. 8 m). W pobliżu J. wieś letniskowa i ośr. wypoczynku świątecznego Radawa (turyst. baza noclegowa, ośr. sportu i rekreacji nad zalewem o pow. 2,5 ha, tor kajakowy na Lubaczówce).