James William

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

James

[dżeımz]

William , ur. 11 I 1842, Nowy Jork, zm. 26 VIII 1910, Chocorua (stan New Hampshire),

amerykański filozof i psycholog.

Urodził się 11 I 1842 w Nowym Jorku; jeden z głównych przedstawicieli i popularyzator pragmatyzmu oraz funkcjonalizmu w psychologii.

Życie filozofa

Urodził się w rodzinie pochodzenia irlandzkiego od dawna osiadłej w nowej Anglii. Jego ojciec był filozofem i teologiem, znanym duchownym o orientacji swedenborgiańskiej, autorem licznych rozpraw poświęconych problematyce religijnej, pozostającym w bliskim kontakcie z R. Emersonem i innymi transcendentalistami. Część młodości James spędził w Europie. W 1861, po powrocie do Stanów Zjednoczonych, zamierzał początkowo poświęcić się malarstwu, ale po kilku miesiącach zrezygnował na rzecz nauk przyrodniczych; studiował: chemię, anatomię, medycynę; 1869, po rocznym pobycie w Niemczech, uzyskał stopień doktora medycyny, lecz nie był w stanie rozpocząć praktyki ze względu na kryzys psychiczny (przełomowa stała się dla niego lektura dzieł francuskiego filozofa Ch. Renouviera). W 1872 został wykładowcą fizjologii na Uniwersytecie Harvarda w Cambridge, a jego zainteresowania ewoluowały w stronę psychologii, a następnie filozofii. W 1872 powstał na Harvardzie Klub Metafizyczny, którego członkiem, obok Ch.S. Peirce’a, był James. To właśnie w ramach działalności Klubu krystalizowały się podstawowe zasady pragmatyzmu, kierunku filozoficznego, którego współtwórcą (obok Peirce’a, J. Deweya) był James. Pragmatyzm często uważa się za pierwszy, samodzielnie wypracowany przez Amerykanów kierunek filozoficzny, swoistą filozofię narodową Stanów Zjednoczonych. 1875 założył pierwsze w historii laboratorium psychologiczne i zaczął wykładać psychologię fizjologii; od 1879 prowadził również wykłady z filozofii (od 1885 profesor filozofii, od 1889 psychologii), której 1892 poświęcił się już wyłącznie. James, bardzo aktywny jako naukowiec, utrzymywał kontakty z wieloma wybitnymi psychologami i filozofami (C.S. Pierce’em, H. Bergsonem, F.C.S. Schillerem, a także Polakiem W. Lutosławskim. Z tym ostastnim James utrzymywał bliski kontakt bezpośredni i listowny. Do jednej z jego prac w języku angielskim napisał przedmowę), dawał liczne odczyty, publikował wiele artykułów. Aktywność ta uniemożliwiła mu stworzenie systematycznej wykładni swoich poglądów. Większość książek Jamesa miała charakter zbioru odczytów i esejów, niemniej jednak cieszyły się one olbrzymią popularnością, zwłaszcza Pragmatyzm: nowe imię paru starych stylów myślenia (1907, wydanie polskie 1911, wznowienie 1957, wydanie współczesne 1998). Ważniejsze dzieła: Psychologia. Kurs skrócony (1892, wydanie polskie 2002), Prawo do wiary (1897, wydanie polskie 1901, wydanie współczesne 1996), Doświadczenia religijne (1902, wydanie polskie 1918, w. 1958), Filozofia wszechświata (1909, wydanie polskie 1911). Zmarł 26 VIII 1910 w Chocorua (stan New Hampshire).

Poglądy twórcy pragmatyzmu

Jako psycholog był jednym z pierwszych, którzy wyraźnie oddzielili psychologię od filozofii; stał także na stanowisku funkcjonalizmu i twierdził, że myślenie i wiedza są narzędziami w walce o życie. Bronił wolności ludzkiej woli. Po pewnym znużeniu tematyką psychologiczną James zwrócił się w stronę religii. Na jego poglądy w tym zakresie miała duży wpływ orientacja religijna jego ojca. James akcentował w dziedzinie religii duże znaczenie bezpośredniego doświadczenia religijnego, bliskiego mistycyzmowi. Wiele tego typu doświadczeń przedstawił w swym znanym i czytanym do dzisiaj Doświadczeniu religijnym. Doświadczenie to miało, wg. Jamesa, mieć charakter głownie emocjonalny, czyniąc nieistotnymi wszelkie intelektualne spekulacje metafizyczne i teologiczne. Autentyczna religijność, w rozumieniu Jamesa, ma charakter ściśle indywidualistyczny, dla której wszelki związek z zinstytucjonalizowaną tradycja religijną, jest albo nieistotny albo wręcz szkodliwy. W sposób empiryczny badał doświadczenia religijne i główne problemy pojawiające się w obrębie religijnego światopoglądu, takie jak istnienie Boga, nieśmiertelność duszy czy istnienie świętości. Głosił równoprawność różnych doświadczeń religijnych; podkreślał także korzystny wpływ wiary religijnej na ludzką kondycję psychiczną. Największą popularność przyniosła mu jednak filozofia pragmatyczna. James przejął i rozwinął główne tezy pragmatyczne Pierce’a. O ile jednak dla Pierce’a pragmatyzm był główną metodą ustalania znaczenia pojęć przez podanie następstw praktycznych, jakie wypłyną z konieczności z prawdy rozważanego pojęcia, o tyle dla Jamesa jest on jeszcze teorią prawdy. Wychodząc od pragmatycznej interpretacji idei jako planu czy reguły działania, pragmatyzm Jamesa ustala, że idea ta jest prawdziwa, kiedy postępowanie wg tego planu okazuje się skuteczne, a więc kiedy ta idea czy teoria działa.