Irzykowski Karol, ur. 23 I 1873, Błaszkowa k. Jasła, zm. 2 XI 1944, Żyrardów,
krytyk literacki i pisarz;
Irzykowski Karol
Encyklopedia PWN
1919–33 kier. biura stenograf.-sprawozdawczego sejmu; od 1933 czł. PAL; jeden z najwybitniejszych krytyków literatury pol. XX w., o szerokich horyzontach teoret.-programowych; zwalczał bezkompromisowo zjawiska wtórne i naśladowcze, żądając od pisarzy samodzielności, ambicji intelektualnych i konsekwencji w realizacji przyjętych założeń artyst.; autor polemicznych syntez Młodej Polski (Czyn i słowo 1913) i awangardy (Walka o treść 1929), zbiorów szkiców Słoń wśród porcelany (1934) i Lżejszy kaliber (1938), pamfletu na T. Boya Żeleńskiego Beniaminek (1933), ponadto pierwszej pol. teorii filmu Dziesiąta muza (1924); eksperymentalna powieść Pałuba (1903, na jej podstawie film Widziadło w reż. M. Nowickiego 1984) stanowi prekursorską na gruncie literatury pol. zapowiedź tendencji żywych w prozie XX w.: psychologizmu oraz tzw. autotematyzmu, polegającego na włączeniu w narrację rozważań o procesie powstawania utworu; ponadto nowele, dramaty, przekłady oraz dzienniki Notatki z życia, obserwacje i motywy (1964); wybory Cięższy i lżejszy kaliber (1957), Recenzje teatralne (1965), Wybór pism krytycznoliterackich (1975); zapoczątkowana 1976 edycja Pism pod redakcją A. Lama obejmuje 18 t., w tym wszystkie książki pisarza, rozproszone pisma lit., kryt., film. i teatr., listy i dzienniki, które I. prowadził z przerwami od 1891; ranny w powstaniu warsz. 1944, zmarł podczas tułaczki; 1981 prochy Irzykowskiego przeniesiono z Żyrardowa do grobu rodzinnego na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.
