Hašek Jaroslav
 
Encyklopedia PWN
Hašek Jaroslav Wymowa, ur. 30 IV 1883, Praga, zm. 3 I 1923, Lipnice n. Sázavou,
prozaik czeski, twórca postaci wojaka Szwejka.
Kalendarium
Urodził się 30 IV 1883 w Pradze. Był synem nauczyciela gimnazjum, w latach 1899–1902 uczył się w szkole handlowej, następnie pracował w banku. Wiele podróżował, a swoje obserwacje z wypraw na czeską prowincję opisywał w szkicach i obrazkach satyrycznych, ogłaszanych w prasie w latach 1901–08. Jako publicysta słynął ze złośliwego humoru i dowcipnych mistyfikacji, o czym świadczą już same tytuły jego prac w rubryce ciekawostek, m.in. Chińskie śpiewające myszy, Używanie pszczół do celów wojennych, Jak przeprowadzić zabiegi stomatologiczne u słoni.
Polityczny happening
W 1907 związał się przejściowo z ruchem anarchistycznym, w 1911 założył Partię Umiarkowanego Postępu w Granicach Prawa, której działalność sprowadzająca się do wystąpień o charakterze happeningu politycznego miała być farsą biurokracji i wyborów parlamentarnych; jej członków opisał w utworze Społeczno-polityczna historia Partii Umiarkowanego postępu... (powstanie 1912, wydanie 1963, wydanie polskie 1987).
Sprytny prostaczek — bohater humoresek i opowieści
Stopniowo zaczął pisać humoreski i opowiadania, w którch kpił z tradycyjnych wartości mieszczańskich (m.in. Trampoty pana Tenkráta 1912), biurokratyzmu, przejawów hipokryzji i zacofania, policyjnego reżimu monarchii austro-węgierskiej, np. utwory zebrane w tomach Můj obchlod se psy (1915), Dva tucty providék (1920). Utwory te sytuujące się na obrzeżu głównych nurtów literatury nawiązywały do humoru praskiej ulicy, piwiarni i knajpek. Ich bohaterowie — franci, figlarze i drobnomieszczańscy snobi uprawiali tzw. kecanie, czyli knajpianą czczą gadaninę, często sprośną.
Wojenne losy
Podczas I wojny światowej został wcielony do wojska, ale w wyniku symulowanej choroby psychicznej zwolniono go ze służby linowej, w 1915 znalazł się w niewoli rosyjskiej; w 1916 wstąpił do legionów czeskich, które formowały się w Rosji, następnie był dziennikarzem i komisarzem politycznym w Armii Czerwonej, w 1920 powrócił do Pragi i nie kryjąc niechęci do komunizmu (po wstrząsie politycznym i moralnym, który przeżył w 1918) wycofał się z życia politycznego, poświęcając się wyłącznie pracy literackiej.
Powieść o Szwejku
Sławę zdobył powieścią z czasów I wojny światowej Przygody dobrego wojaka Szwejka (t. 1–4 1921–23, wydanie polskie 1921–31), będącą groteskową satyrą na militaryzm i monarchię austro-węgierską. Powieści nie zdołał jednak dokończyć (w zamierzeniu miała przedstawiać też pobyt Szwejka w obozie jenieckim i jego losy podczas Rewolucji Październikowej), ale mimo to utwór zapewnił mu ponadczasową sławę i popularność. Z czasem nazwisko Szwejka stało się bardziej znane niż nazwisko samego autora, który zmarł 6 I 1923 we wsi Lipnice nad Sázavou.
Recepcja twórczości
Haška powszechnie uważano za artystę cygana, obieżyświata, bywalca praskich knajp. Po ogłoszeniu powieści o Szwejku doszły zarzuty o nihilizm, plebejską „nieliterackość”. Wizerunek i ocenę pisarza zmieniło dopiero niemieckie środowisko literackie, porównując go do S. Cervantesa, W. Szekspira, F. Rabelais’a, i teatralna inscenizacja powieści przygotowana przez E. Piscatora. W Polsce ukazało się kilka wydań powieści i wybory jego humoresek: Tasiemiec księżnej pani (1951), Wieczory z Jarosławem Haszkiem (1956), Wędrówki z Jarosławem Haszkiem (1958), Gdy się serce roznamiętni... Satirikon erotyczny z niespodziankami (1993).
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia