Grudziądz,
miasto w województwie kujawsko-pomor., w Kotlinie Grudziądzkiej, na pr. brzegu Wisły, nad jez.: Wielkim Rudnickim i Tarpno, oraz licznymi kanałami (Trynka, Rów Hermana); pow. grodzki, siedziba pow. grudziądzkiego.
Ludność miasta: ogółem — 94,7 tys. mieszkańców (2019)
Gęstość zaludnienia: 1 633,3 os/km2 (2019)
Powierzchnia: 58 km2
Współrzędne geograficzne: długość geograficzna: 18°46′E, szerokość geograficzna: 53°29′N
Prawa miejskie: nadanie praw — 1291
Oficjalne strony WWW: www.grudziadz.pl
Historia. W X w. gród warowny ziemi chełmińskiej, wzmiankowany 1065; od 1231 w rękach Krzyżaków; prawa miejskie 1291; od 1440 czł. Związku Pruskiego; od 1454 w Polsce (Prusy Król.), starostwo niegrodowe, miejsce sejmików generalnych Prus Król.; ośr. handlu i rzemiosła; w 2. poł. XVI w. ośr. protestantyzmu; od 1772 w zaborze pruskim, 1772–76 pod Grudziądzem zbud. twierdzę pruską, w której po upadku powstania listopadowego więziono powstańców pochodzenia chłopskiego (Lud Polski); 1818–1975 siedziba powiatu, od 1999 powiat grodzki, siedziba powiatu ziemskiego; w XIX w. ośr. polskości (liczne organizacje kult.-oświat., czasopisma, gł. „Gazeta Grudziądzka”); od poł. XIX w. ośr. przem.; od 1878 połączenie kol.; od 1920 w Polsce; m.in. od 1924 największe w kraju zakłady przemysłu gumowego („pepege”), Centralna Szkoła Kawalerii, Centralna Szkoła Żandarmerii Wojskowej. We IX 1939 zacięte walki obronne wojsk pol.; w okresie okupacji niem. X 1939–1942 obóz przejściowy dla Polaków, gł. inteligencji i księży (część Niemcy rozstrzelali, pozostałych wywieźli do obozów koncentracyjnych i na roboty przymusowe do Niemiec); w I 1945 Niemcy zamordowali tu 100 uczestników powstania warsz.; teren działalności pol. organizacji konspiracyjnych (m.in. „Orzeł Biały”, AK).
Zabytki. Kościoły got. z XIV w. (przebudowany w XVII i XVIII w.); opactwo Benedyktynek: kościół (XIV w., przebudowa 1624), barok. klasztor (1728–31) i pałac Opatek (ok. 1730); barok. kościół Jezuitów i kolegium z XVII w. (rozbudowa w XVIII w.); dawny kościół i klasztor Reformatów (1750–51); fragmenty murów miejskich z XIV w. (rekonstruowane po 1945), bastionowe obwarowanie twierdzy pruskiej (1776–86); spichlerze z XVII, XVIII w.