Gniezno, katedra pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny.
 
Gniezno, katedra pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
rodzaj budowli — kościół
fundator/ inicjator budowy — Jarosław ze Skotnik i Bogorii
daty — poł. XIV–XVIII w.
lokalizacja — Gniezno, województwo wielkopolskie
Gotycka bazylika, wzniesiona w miejsce najstarszej świątyni polskiej.
Prawdopodobnie już w latach 70. X w. w ówczesnej głównej stolicy Mieszka I wzniesiono świątynię, w której już w 977 r. złożono do grobu żonę władcy, pochodzącą z Czech księżną Dobrawę (Dąbrówkę). Na trwałe z Gnieznem i jego pierwszym kościołem związało się imię biskupa Wojciecha, zabitego w Prusach w kwietniu 997 r. Dwa lata później wykupione przez Bolesława Chrobrego ciało męczennika spoczęło w stołecznej świątyni. Do grobu kanonizowanego natychmiast biskupa przybył w 1000 r. cesarz Otton III. Skutkiem Zjazdu Gnieźnieńskiego było ustanowienie w Gnieźnie stolicy nowej metropolii kościelnej. Aż do XX w. katedra pozostała główną świątynią Polski. W latach 1025–1300 koronowało się tu pięciu pierwszych królów polskich (Bolesław I Chrobry, Mieszko II, Bolesław II Śmiały, Przemysł IIWacław II Przemyślida). Wspaniale przyozdobioną katedrę gnieźnieńską złupił w 1038 r. książę czeski Brzetysław. Główna siedziba władców przeniosła się potem do Krakowa, a miasto pozostało tylko kościelną stolicą Polski.
W drugiej połowie XII stulecia kościół zyskał swój największy skarb — słynne Drzwi Gnieźnieńskie, ufundowane przez księcia Mieszka III Starego (?). Osiemnaście scen przedstawia męczeńską śmierć i początki kultu św. Wojciecha. Za autorów odlanych w brązie Drzwi uchodzą artyści z kręgu mozańskiego (ob. Belgia).
Nową potężną bazylikę katedralną wzniesiono w połowie XIV w. z fundacji arcybiskupa Jarosława Bogorii Skotnickiego. Kościół otoczył z czasem cały wieniec kaplic grobowych, początkowo gotyckich, potem barokowych. Katedra jest prawdziwą galerią rzeźby nagrobkowej. Zachowały się m.in. nagrobki arcybiskupów (prymasów) Zbigniewa Oleśnickiego (późnogotycka, dłuta Wita Stwosza), Mikołaja Dzierzgowskiego (renesansowa), Wojciecha BaranowskiegoAndrzeja Olszowskiego (barokowe). W epoce wazowskiej powstał zespół barokowych portal wejściowych do kaplic, autorstwa Wilhelma Richtera z Gdańska, oraz konfesja św. Wojciecha ze srebrnym sarkofagiem (po częściowym zniszczeniu w latach 80. XX w., gruntownie rozbudowana w latach 90.). Około 1730 r. powstała regencyjna kaplica prymasa Teodora Potockiego.
Spaloną częściowo w 1760 r. katedrę odbudowano według projektu Efraima Szregera — barokowe hełmy obu wież. W czasie II wojny okupanci niemieccy zdewastowali wnętrze, dalsze straty przyniosły walki w styczniu 1945 r. Odbudowę, połączoną z regotycyzacją, przeprowadził Aleksander Holas (do 1953).
zgłoś uwagę
Ilustracje
Gniezno, widok miasta z katedrą fot. W. Kryński/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Gniezno, wnętrze katedry fot. W. Kryński/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Drzwi gnieźnieńskie, 2. poł. XII w. — katedra Wniebowzięcia Najświętszej Panny Marii i Św. Wojciecha, Gnieznofot. B. Lemisiewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Relikwiarz św. Wojciecha, katedra w Gnieźniefot. A. Szymański i L. Wawrynkiewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Schlüter Andreas(?), nagrobek prymasa Olszowskiego, 1690–91 — katedra, Gnieznofot. J. Sito/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Egzorcyzm, wypędzenie szatana z ciała opętanego, scena z Drzwi Gnieźnieńskich, XII w. — katedra, Gniezno fot. W. Kryński/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Pontyfikał: inicjały z przedstawieniem ceremonii wyświęcenia opata, scena wręczenia reguły klasztoru i laski opackiej, XIII w. — katedra, Gnieznofot. W. Kryński/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Ferrari Pompeo, fragment dekoracji kaplicy prymasa T.A. Potockiego przy katedrze w Gnieźniefot. A. Pieńkos/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Eliasz, scena wniebowzięcia, fragment dekoracji romańskiego kielicha z Gniezna fot. W. Kryński/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Drzwi Gnieźnieńskie fot. W. Kryński/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Kielich agatowy św. Wojciecha, Gniezno fot. W. Kryński/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Missale Plenarium, karta średniowiecznego rękopisu — katedra, Gniezno fot. T. Żółtowska-Huszcza/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Drzwi Gnieźnieńskie, kwatera ze sceną męczeństwa świętego Wojciecha — katedra, Gniezno fot. W. Kryński/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Drzwi Gnieźnieńskie, kwatera ze sceną chrztu Prusów przez Św. Wojciecha — katedra, Gniezno fot. T. Żółtowska-Huszcza/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Gracjan, Dekret Gracjana, XIII w. — Biblioteka Katedralna, Gnieznofot. W. Kryński/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Bordiura, fragment Drzwi Gnieźnieńskich, ok. 1170, katedra w Gnieźnierys. M. Sokólska-Połutrenko/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Wojciech, święty, płyta nagrobna z katedry w Gnieźniefot. W. Kryński/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Drzwi Gnieźnieńskie z portalemfot. A. Szymański/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Infuła, fragment płyty nagrobnej biskupa Oleśnickiego z katedry w Gnieźniefot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Drzwi Gnieźnieńskie, kwatera ze sceną przedstawiającą spotkanie Bolesława Chrobrego i Św. Wojciechafot. W. Kryński/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Gniezno, katedra fot. M. Kowalewski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia