Gieysztor Aleksander, ur. 17 VII 1916, Moskwa, zm. 9 II 1999, Warszawa,
polski historyk średniowiecza.
Gieysztor Aleksander
Encyklopedia PWN
fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Urodził się 17 VII 1916 w Moskwie. W 1933–37 odbył studia historyczne na Uniwersytecie Warszawskim; był uczestnikiem kampanii wrześniowej 1939; podczas wojny od IV 1940 w BIP KG ZWZ–AK, od VI 1944 szef jego Wydziału Informacji. Od 1943 był wykładowcą w tajnej Wolnej Wszechnicy Polskiej; uczestnikiem powstania warszawskiego 1944, po jego upadku w niemieckiej niewoli. W 1945 podjął pracę na Uniwersytecie Warszawskim (1942 doktorat w warunkach konspiracyjnych, 1946 habilitacja), od 1949 profesor, 1955–75 dyrektor Instytutu Historycznego tegoż uniwersytetu, 1956–59 prorektor; od 1950 członek TNW, 1986–91 jego prezes; od 1971 członek PAN, 1980 — w pierwszych wolnych wyborach — otrzymał godność jej prezesa, którą sprawował 1981–83, następnie 1990–92; 1949–52 przewodniczył Kierownictwu Badań nad Początkami Państwa Polskiego, które prowadziło prace wykopaliskowe i badania historyczne nad genezą państwa polskiego; od 1956 reprezentował polskie nauki historyczne na licznych konferencjach i w międzynarodowych organizacjach naukowych; 1980–85 przewodniczący Międzynarodowego Komitetu Nauk Historycznych; od 1989 członek PAU. Zmarł 9 II 1999 w Warszawie.
Wszechstronne zainteresowania
Historyk o wszechstronnych zainteresowaniach; karierę naukową rozpoczął od historii powszechnej, której były poświęcone jego praca magisterska i doktorska (Władza Karola Wielkiego w opinii współczesnej 1938; Ze studiów nad genezą wypraw krzyżowych. Encyklika Sergiusza IV (1009–1012) 1948); po wojnie zainteresowania Gieysztora koncentrowały się wokół problemów sytuacji państwa piastowskiego w Europie, mitologii słowiańskiej (Mitologia Słowian 1982), recepcji chrześcijaństwa w państwach środkowej i wschodniej Europy, szeroko pojętej kultury i ideologii (prace o polskim ceremoniale koronacyjnym i insygniach królewskich) oraz historii miast; był jednym z najwybitniejszych specjalistów w zakresie nauk pomocniczych historii, a zwłaszcza paleografii (Encyklopedia nauk pomocniczych historii, na jej podstawie powstał Zarys nauk pomocniczych historii, t. 1–2, wydanie 3 rozszerzone, przy współudziale S. Herbsta, 1948; Zarys dziejów pisma łacińskiego 1973).
Odbudowa Zamku Królewskiego
Odrębną dziedziną działalności Gieysztora, związaną jednak ściśle z prowadzonymi badaniami nad najdawniejszą przeszłością Warszawy, był udział w odbudowie Zamku Królewskiego; 1971 Gieysztor został członkiem Obywatelskiego Komitetu Odbudowy Zamku Królewskiego, a 1980–91 jego pierwszym dyrektorem. Szczególnie ceniono jego zdolności organizacyjne i mediacyjne — 1989 współprzewodniczył konferencji Okrągłego Stołu. Wychował wielu uczniów, z których kilkunastu zostało jeszcze za jego życia profesorami; był członkiem licznych zagranicznych akademii i towarzystw naukowych, w tym francuskiej Académie des Inscriptions et Belles Lettres, Medieval Academy of America. Został odznaczony m.in.: 1944 Orderem Wojennym Virtuti Militari, 1994 Orderem Orła Białego.
