García Lorca Federico

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

García Lorca

[garsịja lọrka]

Federico , ur. 5 VI 1898, Fuente Vaqueros (prow. Grenada), zm. 19 VIII 1936, Víznar (tamże),

hiszpański poeta i dramatopisarz; jeden z najwybitniejszych przedstawicieli hiszpańskiej literatury XX w..

Urodził się 5 VI 1898 w Fuente Vaqueros (prowincja Grenada). W 1915 rozpoczął studia filologiczne i prawnicze na uniwersytecie w Grenadzie, tam również związał się ze środowiskiem literackim i artystycznym; 1919 przeniósł się do Madrytu i zamieszkał w Residencia de Estudiantes, gdzie poznał wielu wybitnych twórców i intelektualistów, zaprzyjaźnił się z L. Buñuelem i S. Dalím.

Twórczość poetycka i dramatopisarstwo

Pierwszym opublikowanym zbiorem poetyckim Garcíi Lorki był Libro de poemas (1921); pozycję poety w hiszpańskim środowisku literackim umocnił tom Canciones (1927), a publikacja Romanc cygańskich (1928, wydanie polskie 1949) wyniosła go na szczyty sławy. García Lorca jest zaliczany do pokolenia 1927, ale jego poezja jest przede wszystkim wyrazem skomplikowanej osobowości i wyjątkowej wrażliwości, co uwidaczniają tak odmienne cykle, jak: Poema del cante jondo (1931), Llanto por Ignacio Sánchez Mejías (1934), Diván del Tamarit (1935), Sonetos del amor oscuro (1936) i Poeta en Nueva York (1940). Od najwcześniejszej młodości García Lorca rozwijał jednocześnie twórczość poetycką i dramatyczną, nie od razu jednak zdobył uznanie jako autor utworów scenicznych. Pierwsza wystawiona sztuka Garcíi Lorki Czary motylkowej panny (1920) została wyszydzona przez krytyków i wygwizdana przez publiczność, a o realizację Mariany Pinedy (1927, adaptacja polska 1950), dramatu odwołującego się do historii i legendy, pisarz zabiegał przez kilka lat. Zawdzięczał ją aktorce M. Xirgu, podobnie jak wprowadzenie na hiszpańską scenę farsy Czarująca szewcowa (1930, wystawienie polskie 1950) oraz tragedii Yerma (1934, wystawienie polskie 1956) i poetyckiej sztuki Panna Rosita, czyli Język kwiatów (1935, wystawienie polskie 1953). Były to największe sukcesy teatralne Garcíi Lorki w hiszpańskim teatrze. Również dzięki Xirgu, po śmierci Garcíi Lorki, został wystawiony dramat Dom Bernardy Alba (powstał 1936, wystawiony w Buenos Aires 1945, wystawienie polskie 1949). Za życia międzynarodowy rozgłos przyniosła Garcíi Lorce inscenizacja tragedii Krwawe gody w Buenos Aires (1933, wystawienie polskie 1948).

W twórczości literackiej Garcíi Lorki można wyodrębnić 2 główne nurty: osadzony w tradycji andaluzyjskiego folkloru oraz nawiązujący do tradycji narodowej; nurty te często nakładają się, stanowiąc o specyficznym stylu Garcíi Lorki. Nacechowane tym stylem są także jego utwory surrealistyczne, których dominantą jest poetycka metafora. Przełomowym momentem w twórczości pisarza był roczny (1929–30) pobyt w Nowym Jorku i na Kubie. Powstały tam jego najważniejsze utwory surrealistyczne: Poeta en Nueva York, scenariusz filmowy Podróż na księżyc (1980) i dramat Publiczność (1976, wydanie polskie wraz ze Sztuką bez tytułu 1982). W podobnej konwencji García Lorca napisał rok później sztukę Kiedy minie pięć lat (1938) i na krótko przed śmiercią pierwszy akt Sztuki bez tytułu (1979).

Artysta wszechstronny

Surrealistyczne utwory Garcíi Lorki — poza poetyckimi — nie znajdowały akceptacji w środowisku hiszpańskim i ich pierwsze wydania oraz realizacje nastąpiły dopiero kilkadziesiąt lat po śmierci autora. García Lorca był artystą wszechstronnym; grał na fortepianie i gitarze, komponował, opracował wiele utworów muzycznych z dawnej tradycji andaluzyjskiej; był też rysownikiem; często również występował jako aktor, reżyserował, był współzałożycielem (1932) teatru La Barraca oraz współtwórcą klubów teatralnych w Madrycie (1933–36), w których eksperymentował jako inscenizator. Został rozstrzelany przez bojówkę nacjonalistów wkrótce po wybuchu wojny domowej (19 VIII 1936 w Viznar w prowincji Grenada).

Bibliografia

Dramaty, przekł. Z. Bieńkowski, M. Jastrun, Z. Szleyen, Kraków 1968;

Poezje, przekł. I. Kuran-Bogucka, Gdańsk 1982;

Od pierwszych pieśni do słów ostatnich, przekł. Z. Szleyen, Kraków 1987;

Sonety ciemnej miłości, przekł. I. Kuran-Bogucka, Bydgoszcz 1994;

Teatr nie dokończony — teatr otwarty, przekł. U. Aszyk, Warszawa 1998;

Obras completas, t. 1–4, Madrid 1996.