Fermat Pierre
 
Encyklopedia PWN
Fermat
[fermạ]
Pierre de Wymowa, ur. 17 VIII 1601 lub 1607, Beaumont-de-Lomagne k. Montauban, zm. 12 I 1665, Castres,
francuski matematyk, z wykształcenia prawnik; także poeta.
Cytat
Kalendarium
Urodził się 17 VIII 1601 lub 1607 w Beaumont-de-Lomagne koło Montauban (południe Francji).
Uważany za twórcę nowoczesnej teorii liczb. Jego ojciec był dobrze prosperującym handlarzem skór. Fermat studiował prawo na uniwersytetach w Tuluzie i Orleanie, gdzie uzyskał dyplom. Od 1631 do końca życia pełnił funkcję radcy prawnego parlamentu (dawna nazwa sądu) w Tuluzie. Znał doskonale kilka języków: łacinę, starogrecki, hiszpański, włoski, pisał wiersze po francusku, po hiszpańsku i łacinie. Matematyką zainteresował się już jako człowiek dojrzały, poświęcał jej wyłącznie czas wolny; mimo to uzyskał w wielu jej działach liczące się rezultaty. Fermat traktował czytanie książek matematycznych, zwłaszcza w oryginale Euklidesa, Archimedesa, Apoloniusza, Pappusa i Diofantosa, za pewnego rodzaju rozrywkę; miał zwyczaj pisania swych spostrzeżeń na marginesach. Podał w ten sposób wiele własnych twierdzeń, nie troszcząc się o ich dowód (tak m.in. było ze słynnym wielkim twierdzeniem Fermata). Tylko niektóre ze swoich prac Fermat opublikował — w znacznej części są znane z korespondencji z B. Pascalem, R. Descartesem, M. Mersennem.
Zmarł 12 I 1665 w Castres. Po śmierci Fermata jego prace zostały zebrane i wydane 1670–79 przez jego najstarszego syna, Samuela.
Osiągnięcia naukowe
Podana 1638 przez Fermata metoda znajdowania ekstremów funkcji algebraicznych (ekstremum funkcji) stawia go w rzędzie prekursorów rachunku różniczkowego i całkowego. W geometrii 1636 wprowadził (przed Descartesem) metodę współrzędnych (układ współrzędnych kartezjańskich), podał równania prostej oraz krzywych stożkowych; zbadał też krzywą o równaniu r = (we współrzędnych biegunowych), zw. spiralą Fermata. Najsłynniejsze są jednak prace Fermata z teorii liczb, w której sformułował bez dowodu wiele podstawowych twierdzeń (m.in. wielkie twierdzenie Fermata, małe twierdzenie Fermata) — większość z nich została później udowodniona. Jego prace w tej dziedzinie zapoczątkowały teorię form kwadratowych.
Fermat również współtwórcą, wraz z Pascalem, podstaw teorii prawdopodobieństwa (1654). Zajmował się także optyką geometryczną — sformułował podstawowe prawo rozchodzenia się światła (zasada Fermata).
Bibliografia
Oeuvres, vol. 1–3, Paris 1891–96
zgłoś uwagę
Ilustracje
Wielkie twierdzenie Fermata (1) rys. J. Babicki, L. Maminajszwili/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Wielkie twierdzenie Fermata (3) rys. J. Babicki, L. Maminajszwili/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Wielkie twierdzenie Fermata (2) rys. J. Babicki, L. Maminajszwili/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia