Eleusis, Elefsis, Elẹfsina, Eleusís, Eleúsina,
m. w środkowej Grecji, w regionie Attyka, nad Zat. Sarońską (M. Egejskie), na północny zachód od Aten.
Eleusis
Encyklopedia PWN
— 27 tys. mieszk. (2005); ośr. przem. i handl.; hutnictwo żelaza, przemysł cementowy, chem., spoż.; port mor. (gł. żegluga kabotażowa); ośr. turystyczny. W okolicy Eleusis wydobycie boksytów.
Historia. Jedno z najstarszych miast Attyki, zasiedlone w II tysiącl. p.n.e., w VII w. uzależnione politycznie od Aten; słynne ze świątyni Demeter i jej córki, Kory-Persefony, oraz odbywających się corocznie misteriów eleuzyńskich; zniszczone na pocz. wojny peloponeskiej 431 p.n.e.; po odbudowaniu pozostało kwitnące aż do najazdu Wizygotów 395 n.e. Wykopaliska gr. (1882–95 i od 1930) odsłoniły na zboczu akropolu ruiny okręgu Demeter, połączonego z Atenami świętą drogą, wielokrotnie powiększanego i modyfikowanego, m.in.: 2 monumentalne bramy — Wielkie Propyleje (poł. II w. n.e.) i Małe Propyleje (ok. 40 p.n.e.); unikatowa budowla — Telesterion (miejsce wtajemniczeń i akcji świętego dramatu), 6-krotnie przebudowywana, od formy megaronu (ok. 1200 p.n.e.) poprzez okazalsze i zmonumentalizowane budowle w VI–V w. p.n.e. do ogromnej, prawie kwadratowej (54,15 × 51,80 m) sali hypostylowej z 12-kolumnowym portykiem (wewnątrz — amfiteatr. widownia, małe sanktuarium, tron arcykapłana), zaprojektowanej przez Iktinosa (ok. 440 p.n.e.); święta studnia (zw. Kallichoron); poza okręgiem — pozostałości ufortyfikowanego miasta z akropolem oraz nekropole: mykeńska i wczesnoarchaiczna; większość zabytków z wykopalisk w miejscowym muzeum.
