Chomejni Ruhollah
 
Encyklopedia PWN
Chomejni Ruhollah, Sayyid Rūḥ Allāh Hōmeynī Mūsawī, ur. 24 IX 1902, Chomejn, zm. 3 VI 1989, Teheran,
przywódca rewolucji ludowej w Iranie, która doprowadziła do obalenia szacha i powstania republiki muzułmańskiej.
Kalendarium
Urodził się 24 IX 1902 w Chomejn w rodzinie szyickich nauczycieli duchownych. W wieku młodzieńczym Chomejni opuścił rodzinną wioskę, by studiować prawo i teologię szyicką w Araku i Komie (pod kierunkiem ajatollaha Ha’iriego), przeszedł przez wszystkie stopnie kariery naukowej, uzyskując tytuł naukowy mudżtahida, a potem ajatollaha. W latach 30. rozpoczął nauczanie w Komie, w tamtejszej uczelni Fajzijje.
Nauczyciel szyickego mistycyzmu
Zyskał wielką popularność jako nauczyciel szyickiego mistycyzmu pojmowanego w kontekście klasycznego teologii szyizmu. W swoich badaniach naukowych szczególną uwagę poświęcał relacjom między szyizmem a polityką — wynikiem tych badań było dzieło Kaszf al-asrar [‘odkrywanie tajemnic’], poświęcone teorii władzy muzułmańskiej. Podejmował krytykę zachodniej interwencji w Iranie, a także występował przeciwko dynastii Pahlawich, która zanadto jego zdaniem ulegała Zachodowi, m.in. dopuszczając do sekularyzacji państwa, do inspirowanego przez USA obalenia rządów premiera Mosaddegha (1953) oraz wprowadzając tzw. białą rewolucję w latach 60. Szczególnie ostro występował przeciwko zastępowaniu tradycyjnych wartości islamu koncepcjami zachodnimi (rola kobiet, nowoczesna, nietradycyjna edukacja). Krytyka szacha i jego władz oraz aktywny udział w protestach spowodowały 1963 aresztowanie i 1964 wydalenie Chomejniego z Iranu — wyemigrował najpierw do Turcji, a potem do Iraku. Zamieszkał w świętym szyickim mieście An-Nadżaf u grobu imama Alego Ibn Abi Taliba. Tutaj rozwinął swoje teorie politycznego szyizmu, m.in. opracował teorię welajat-e faghih — zwierzchności uczonego, określającą warunki i sposoby sprawowania władzy przez uczonych muzułmańskich. Jego teorie cieszyły się wielką popularnością wśród Irańczyków i doprowadziły do powstania inspirowanej przez Chomejniego czynnej opozycji politycznej w Iranie i na emigracji. Podstawę ruchów opozycyjnych stanowiły szerokie, biedne warstwy społeczeństwa irańskiego (mostazefin), a funkcję organizatorów pełnili uczeni religijni i tzw. klasy bazarowe, tj. drobne kupiectwo. Gdy 1978 doszło w Iranie do otwartych wystąpień antyszahowskich, Chomejni pod naciskiem władz irańskich został wydalony z Iraku do Francji i zamieszkał w Neauphle-le-Château pod Paryżem. Po wybuchu rewolucji w Iranie i obaleniu szaha I 1979 przybył triumfalnie do Iranu (1 II 1979). Ogłoszono go przywódcą rewolucji irańskiej, a on sam wkrótce został uznany za przywódcę Irańczyków.
Przywódca państwa
Po przejęciu władzy Chomejni aktywnie działał na rzecz stworzenia republiki muzułmańskiej i opracowania jej konstytucji opartej na wcześniej opracowanej teorii szyickiej władzy welajat-e faghih. Wprowadzaniu szyickiej ideologii państwowej towarzyszyło bezwzględne niszczenie prozachodniej opozycji. Budowie państwa szyickiego przeszkodziła jawnie finansowana przez Zachód wojna irańsko-iracka 1980–88, która osłabiła gospodarkę kraju, ale umocniła więzi społeczne. Po zawarciu pokoju Chomejni powrócił do budowy państwa szyickiego, starając się ograniczać wpływ teologów na politykę i rozbudować demokratyczne instytucje parlamentu i rządu. Szczególne znaczenie dla podniesienia prestiżu Chomejniego jako muzułmańskiego uczonego wśród jego wyznawców miało wydanie fatwy (opinii prawnej) zalecającej ukaranie śmiercią angielskiego pisarza Salmana Rushdiego za powieść Szatańskie wersety, jakoby przedstawiającą w niekorzystnym świetle islam. Zmarł 3 VI 1989 w Teheranie.
Po śmierci Chomejniego jego teorie uległy modyfikacji, zmniejszyła się rola teologów szyickich we władzy, on sam pozostał dla Irańczyków postacią charyzmatyczną. Jego antyzachodnie idee polityczne i podkreślanie roli islamu przyczyniły się w znacznym stopniu do rozwoju nurtów fundamentalistycznych, również w islamie nieszyickim.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Teheran, meczet grobowy Chomejniego (Iran)fot. E. i K. Dębniccy/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia