Capote Truman

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Capote

[kəpọ^uti]

Truman , właśc. T. Streckfus Persons , ur. 30 IX 1924, Nowy Orlean, zm. 25 VIII 1984, Los Angeles,

jeden z najbardziej oryginalnych i utalentowanych amerykańskich prozaików XX w..

Urodził się 30 IX 1924 w Nowym Orleanie. Nosił nazwisko ojczyma. Przyszły pisarz nie miał łatwego dzieciństwa, był wychowywany przez krewnych w Alabamie (jego matka była od wczesnej młodości alkoholiczką, która później popełniła samobójstwo). Zaczął pisać bardzo wcześnie (wedle własnych słów w wieku ośmiu lat).

Poszukiwanie tożsamości

Uznanie przyniosło mu jedno z wczesnych opowiadań psychologicznych Miriam (ogłoszone w czasopiśmie „Mademoiselle” 1945), a rozgłos zdobył powieścią Inne głosy, inne ściany (1948, wydanie polskie 1958), w której podjął temat inicjacji i tożsamości, kontynuowany w kolejnej powieści Harfa traw (1951, wydanie polskie 1962, ekranizacja Ch. Matthau). Ich młodzi bohaterowie, wyalienowani i pokrzywdzeni przez los, często o zaburzonej psychice, zmuszeni do porzucenia świata wyobraźni i zaistnienia w skażonej hipokryzją i materializmem rzeczywistości świata dorosłych, nierzadko błądzą, poruszając się w świecie światłocienia, symbolizującego u pisarza uniwersalną dwudzielność dobra i zła.

Wielkomiejski krajobraz Nowego Jorku

Pisarz podejmował też współczesną problematykę społeczną, w głośnej powieści Śniadanie u Tiffany’ego (1958, wydanie polskie 1962, ekranizacja B. Edwardsa) — studium psychologiczne młodej „kobiety wyzwolonej” — Holly Golightley, sportretował środowisko artystyczne i amerykańską pogoń za sukcesem. Podobna tendencja jest widoczna w „portretach konwersacyjnych” z późniejszego tomu Muzyka dla kameleonów (1980, wydanie polskie 1992), m.in. w portrecie Marylin Monroe.

Analiza zła

Ogromny sukces na całym świecie odniosła uznana za arcydzieło powieść reportażowa Z zimną krwią (1966, wydanie polskie 1968, ekranizacja 1967 R. Brooksa), do której pisarz gromadził materiały przez ponad 5 lat (sporządził 8 tys. stron zapisków), przeprowadził dziesiątki rozmów z mieszkańcami i samymi mordercami, nie opuszczjąc ich aż do momentu egzekucji. Utwór odsłaniający kulisy brutalnego morderstwa dokonanego przez dwóch młodych recydywistów na farmerskiej rodzinie z Kansas (1959) jest analizą zbrodni i mrocznej strony ludzkich instynktów, fenomenu „psychopaty”. Opatrując swoją powieść mottem z Wielkiego testamentu F. Villona Capote dał wyraz przekonaniu o bezzasadności rytualnej zemsty społeczeństwa dokonywanej w majestacie prawa („z zimną krwią” dokonana zbrodnia i „z zimną krwią” wykonana kara — powieszenie sprawców).

„Zdarcie przebrań zamiast ich zakładania”

Ekscentryk i skandalista, nieukrywający swych ułomności homoseksualista (ponad 30 lat w stałym związku z Jackiem Dumphym), człowiek cierpiący na chorobę alkoholową i uzależniony od leków i narkotyków, twórca mający świadomość własnego geniuszu, gardzący uznanymi autorytetami pisarskimi Capote cieszył się przyjaźnią osób z kręgów elity towarzyskiej, o jego względy zabiegali wszyscy. Capote jest także autorem młodzieńczego utworu Letnia przeprawa (ogłoszona 2005, wydanie polskie 2006), zbioru opowiadań Zatrzaśnij ostatnie drzwi (1949, wydanie polskie 1960), szkiców z podróży Koloryt lokalny (1950, wydanie polskie w zbiorze Psy szczekają 1982), musicalu The House of Flowers (1954, z muzyką H. Arlena), scenariuszy filmowych. Pisarz nie zdołał jednak zrealizować swojego głównego zamierzenia twórczego — nie ukończył kryptobiograficznej powieści Spełnione życzenia (wydanie pośmiertne 1987, wydanie polskie 2000); 3 rozdziały, składające się na ten utwór i rozdział Mohave ogłosił wcześniej w miesięczniku „Esquire” (1975–76), wywołując oburzenie opinii amerykańskiej z powodu drastycznych charakterystyk wybitnych postaci amerykańskiej society. Capote”a uznano za człowieka niebezpiecznego i skazano na ostracyzm. Wyniszczony atakami epilepsji i depresji, operacją raka i nadużywaniem leków zmarł 25 VIII 1984 w Los Angeles. W 1997 opublikowano w Polsce Rozmowy z Capote’em L. Grobela.