Bośnia i Hercegowina. Sztuka.
państwo w południowo-wschodniej Europie, na Półwyspie Bałkańskim, z niewielkim dostępem do Morza Adriatyckiego (20 km)
Bośnia i Hercegowina. Sztuka
Encyklopedia PWN
Najdawniejsze ślady osadnictwa pochodzą z paleolitu i są usytuowane w pobliżu ujścia rz. Usora. Z okresu neolitu (6 tys. lat p.n.e.), pochodzi cmentarzysko w Glasinac oraz osady w Donji Klakar k. Bosanskiego Brodu i Donji Seher k. Žepče. W epoce brązu i żelaza ukształtował się kolisty plan osad i grodów. W VII w. p.n.e. rozpoczęło się osadnictwo gr. Między II i IV w. n.e., w czasie kolonizacji rzymskiej został utworzony system obozów warownych, powstały osady i miasta; wznoszono także domy mieszkalne, budowle publiczne (forum w Zupanjacu) i sakralne (bazylika w Skelaminie); nastąpił rozwój sztuk plast. (mozaiki w Domavium, Laktaši, Skelani).
W VI w. pojawiła się architektura wczesnochrześc. wzorowana na bizant. kościołach salowych i bazylikach. Wznoszono cerkwie na planie krzyża gr. (Ozren, z freskami z XIII w., Dobrun, 1383). Rzadziej powstawały kościoły w formie dwu nawowych budowli rom. Specyfiką sztuki Bośni i Hercegowiny jest architektura i rzeźba bogomilów, a także monumentalne katakumby (krypta król. w Jajce, XV w.). Dla sztuki Bośni i Hercegowiny charakterystyczne są również zamki obronne w formie baszt na skale, tzw. kule (Doboj, Jajce, Ostrožac, Sokolac, Vranograc). Ośrodkami malarstwa były w średniowieczu kościoły i klasztory (zespół fresków w Dobrun, XIV w., malowidła w kościele Św.Św. Piotra i Pawła w Cicevie, XI w.). Wśród iluminowanych rękopisów wyróżniają się: Ewangeliarz Mirosława (koniec XII w.), Ewangeliarz Kopitara (XIV w.), Rękopis Radosava (poł. XV w.), a także pochodzący z Hiszpanii żydowsko-sefardyjski manuskrypt Hagada na Pesach (XIV w.).
Położenie geogr. Bośni i Hercegowiny sprzyjało ukształtowaniu konglomeratu kulturowego z przewagą sztuki islamu. Rozbudowywano miasta, zakładając rynki, wznosząc domy i meczety z medresami: Gazi-Husref-beg (1530–31), Hadii Hasana (1555), Ali-Paszy (1561), Ferha-Didży (1562) — wszystkie w Sarajewie, oraz meczety: Aładża w Foči (1549), Počitelju (1563), Kara-Djoz-beg w Mostarze (1557). Osiągnięciem tur. myśli arch. był też 11-przęsłowy (dł. 170 m) most na Drinie w Višegradzie (1571), most w Konjicu (1683). Wznoszono typowe dla sztuki islamu mauzolea (Husref-bega i Murat-bega w Sarajewie) oraz łaźnie (tamże, 1697). W XVI i XVII w. rozwijało się malarstwo ścienne: klasztor w Tvrdošu (1510, M. Milovic), portrety osobistości duchownych w miejscowościach Budimlje, Ozren i Žitomislići (1609). Na wysoki poziom artyst. wzniosło się malarstwo ikonowe (ikonostas w Łomnicy, XVI w.; ikony w Starej Cerkwi w Sarajewie, XVI–XVII w.).
Architektura czasów austro-węg. (1878–1918) asymilowała style i kierunki zachodnioeur., zwłaszcza neorenesansu wiedeńskiego. W 1918–45 przyjął się nurt funkcjonalny (willowe budownictwo i gmachy użyteczności publicznej — hotel i kasyno w Zenicy, bank przem., stadion i szpital kol. w Sarajewie, magistrat w Tuzli). Tradycje malarstwa hist. kontynuowali w 2. poł. XIX w. absolwenci akad. monachijskiej: G. Jurkić, D. Mihajlović, P. Popović, B. Radulović, T. Svrakić i P. Tješić. Do ok. poł. XX w. poza Bośnią i Hercegowiną pracowali malarze J. Bijelić i N. Gvozdenović — w Belgradzie, O. Mujadžić — w Zagrzebiu, M. Uzelac — w Paryżu. Po wojnie w stolicy Bośni i Hercegowiny tworzyli m.in. V. Dimitrijević, J. Mujezinović (portrety), J. Seremet (pejzaże), Tješić i M. Todorović.
