Bartók Bela

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Bartók

[bọrto:k]

Bela , ur. 25 III 1881, Nagyszentmiklos (ob. Sânnicolau Mare, Rumunia), zm. 26 IX 1945, Nowy Jork,

węgierski kompozytor, pianista i etnograf.

Urodził się 25 III 1881 w Nagyszentmiklos (obecnie Sânnicolau Mare, Rumunia). W 1899–1903 studiował w Akademii Muzycznej w Budapeszcie u I. Thomána (fortepian) i J. Koesslera (kompozycja). W 1905 odbył pierwszą etnograficzną podróż badawczą wraz z Z. Kodályem. W tym samym roku wyjechał do Paryża, następnie do Hiszpanii i Portugalii. W 1907 objął klasę fortepianu w budapeszteńskiej Akademii Muzycznej. W 1907–14 prowadził badania etnograficzne na terenie Węgier, Rumunii, Słowacji i Półwyspu Arabskiego, a także niektórych regionów późniejszej Jugosławii i Bułgarii. W 1923 wyjechał ponownie do Paryża i do Londynu. Brał udział w festiwalach Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej w Salzburgu (1923), Pradze (1925), Frankfurcie nad Menem (1927), Amsterdamie (1933), Florencji (1934), Bazylei (1938). W 1927 wyjeżdżał do Stanów Zjednoczonych, 1929 do ZSRR. Od 1934 był członkiem rzeczywistym Węgierskiej Akademii Nauk. W 1936 odbył podróż etnograficzno-badawczą do Turcji. W 1940 wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, gdzie pracował w Archiwum Muzyki Prymitywnej przy Uniwersytetu Columbia w Nowym Jorku. Zmarł 26 IX 1945 w Nowym Jorku.

Zainteresowania etnografią muzyczną

Twórczość Bartóka odegrała ważną rolę w rozwoju zarówno węgierskiej, jak i europejskiej muzyki XX w. Bartók odkrył autentyczny folklor węgierski, usunięty w cień przez muzykę cygańską, i wykorzystał go w swojej twórczości kompozytorskiej w sposób będący do dziś wzorem dla wielu kompozytorów. Charakterystyczne cechy muzyki Bartóka to: harmonika wyzwolona z więzów systemu funkcyjnego, z uprzywilejowaniem silnie dysonujących interwałów sekundy, kwarty, septymy, oraz żywiołowy, motoryczny rytm. Jako etnograf zgromadził obszerne zbiory melodii ludowych rumuńskich (z okręgów Bihor i Mureş), słowackich, serbsko-chorwackich, węgierskich i in., publikując z tego zakresu wiele podstawowych prac naukowych. Opracował ponadto ok. 200 ludowych pieśni węgierskich, słowackich i rumuńskich w różnych układach.

Ważniejsze utwory

Ważniejsze kompozycje sceniczne — opera Zamek Sinobrodego (1911, wystawienie Budapeszt 1918); balety — Drewniany książę (1914–16, wystawienie Budapeszt 1917), Cudowny mandaryn (1918–19, wystawienie Kolonia 1925); utwory orkiestrowe — poemat symfoniczny Kossuth (1903), Suita nr 1 (1905), Suita nr 2 (1905, 2. wersja 1943), 2 Portrety (1907–08), 2 Obrazy (1910), 4 Utwory (1912), Suita taneczna (1923), Muzyka na instrumenty strunowe, perkusję i czelestę (1936), Divertimento na orkiestrę smyczkową (1939), Koncert na orkiestrę (1943); koncerty — 3 fortepianowe (1926, 1931, 1945), skrzypcowy (1937–38), altówkowy (1945); utwory kameralne — 6 kwartetów smyczkowych (1908, 1915–17, 1927, 1928, 1934, 1939), 2 sonaty na skrzypce i fortepian (1921, 1922), 2 rapsodie na skrzypce i fortepian (1928, także z orkiestrą), 44 Duety na 2 skrzypiec (1931), Sonata na 2 fortepiany i perkusję (1937, wersja orkiestrowa 1940), Kontrasty na skrzypce, klarnet i fortepian (1938), Sonata na skrzypce solo (1944); pieśni na głos i fortepian (1902, 1915, 1916), Cantata Profana na solistów, chór i orkiestrę (1930); utwory fortepianowe — Rapsodia (1904), 14 Bagatel (1908), 10 Łatwych utworów (1908), 2 Elegie (1908–09), Dla dzieci (1908–09, 2. wersja 1945), 7 Szkiców (1908–10), 4 Nenies (1909–10), 3 Burleski (1908–10), Allegro barbaro (1911), Sonatina (1915), 3 Etiudy (1918), 8 Improwizacji na temat węgierskiej pieśni ludowych (1920), Sonata (1926), En plein air (1926), 9 Małych utworów (1926), Mikrokosmos (153 utwory w 5 zeszytach, 1926–37).

Bartók Bela, Allegro barbaro