Babel Isaak E.

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Babel Isaak E., ur. 13 VII 1894, Odessa, zm. 27 I 1940, Moskwa,

rosyjski nowelista i dramatopisarz.

Urodził się 13 VII 1894 w Odessie. Pochodził z żydowskiej rodziny kupieckiej. Po ukończeniu kijowskiego Instytutu Finansowo-Handlowego (1915) pracował w różnych zawodach; pisał opowiadania, szkice i reportaże, zamieszczane m.in. w mienszewickiej gazecie „Nowaja żyzń”.

Armia konna i Dziennik 1920

Jego debiutem literackim była nowela Staryj Szłojme (1913). Pod nazwiskiem Kiriłł Wasiljewicz Lutow walczył w 1. Armii Konnej, jako korespondent uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej 1919–21. Prowadził wówczas dziennik — Dziennik 1920 (1989, wydanie polskie uzupełnione 1990, rozszerzone 1998), który posłużył mu później, zwłaszcza w warstwie faktograficznej, jako materiał do głośnego cyklu nowel Armia konna (1926, wydanie polskie 1961), ukazującego moralne dylematy twórcy i jego epoki, złożoność procesu akceptacji nowej sytuacji społeczno-politycznej przez bohatera-inteligenta, problem przemocy w rewolucji. Wewnętrzne rozdarcie bohatera-narratora nowel pogłębia jego żydowskie pochodzenie: świadomość staje się terenem starcia między tradycją kulturową, przeszłością a nową rzeczywistością, która jednocześnie fascynuje i przeraża.

Tematyka żydowska

Tematyka żydowska, traktowana wieloaspektowo znalazła odbicie w Opowiadaniach odeskich (1931, wydanie polskie 1961), obrazujących życie biedoty żydowskiej i barwnego świata przestępczego Odessy. Jego bohaterowie są zaprzeczeniem stereotypu pokornego wobec losu Żyda. Tematycznie z cyklem tym są związane: dramat Zmierzch (1928, wystawienie polskie 1967), opowieść filmowa Benia Krzyk (1926, wydanie polskie 1971), nowele Froim Gracz (1932, wydanie 1964, wydanie polskie 1971), Król (1931, wydanie polskie 1961) i Koniec przytułku (1932, wydanie polskie 1961). Mistrzowskie cykle Armia konna i Opowiadania odeskie zdecydowały o pozycji Babla w literaturze rosyjskiej i światowej.

Nowele autobiograficzne

W 1925–31 powstały nowele oparte na motywach autobiograficznych, np. Historia mojego gołębnika (1925, wydanie polskie 1961), Przebudzenie (1931, wydanie polskie 1961), z którymi łączy się wcześniejsza próba pisarska Dzieciństwo. U babci (1915, wydane 1965, wydanie polskie 1971); charakteryzują je wnikliwy psychologizm i dokładność opisu realiów obyczajowych. W latach 30. Babel publikował niewiele; ogłosił dramat Maria (1935, wydanie polskie 1971) oraz kilka opowiadań, m.in.: Ulica Dantego (1934, wydanie polskie 1961), Guy de Maupassant (1932, wydanie polskie 1961), Di Grasso (1937, wydanie polskie 1961), zaliczanych do arcydzieł nowelistyki rosyjskiej, jednocześnie pracował nad cyklem nowel o kolektywizacji, którego podstawą były własne obserwacje przemian zachodzących na wsi (zdołał opublikować tylko jedną nowelę — Hapa Hużwa 1931, wydanie polskie 1971). Babel jest także autorem kilku scenariuszy filmowych, m.in. Błędne gwiazdy (1926, wydanie polskie 1971), Staraja płoszczad' 4 (1939, wydane 1963) i dialogów do wielu filmów. Jego prozę cechuje zwartość kompozycji, kontrastowość obrazów, lakoniczność wypowiedzi przy jednoczesnej ich ekspresywności, barwność i soczystość języka, subtelna ironia, humor słowny i sytuacyjny; tragizm splata się w niej z liryzmem, podniosłość z naturalizmem opisu.

W V 1939 Babel został aresztowany, skazany na karę śmierci przez sąd specjalny (tzw. trójkę) i 21 I 1940 rozstrzelany w Moskwie. Polskie wybory: Utwory wybrane (1961), Utwory odnalezione (1971), Portret własny (1994).