Apokalipsa świętego Jana

Apokalipsa świętego Jana, Objawienie świętego Jana,

ostatnia księga w kanonie Nowego Testamentu;

zawiera liczne parafrazy i cytaty ze Starego Testamentu. W kompozycji wyróżniają się cykle: siedmiu listów do siedmiu Kościołów, siedmiu pieczęci, siedmiu trąb, następnie wizje Smoka, dwóch Bestii i Wielkiej Nierządnicy, na koniec zwycięstwo Chrystusa i Nowa Jerozolima niebiańska. Treścią wizji są: objawienie Chrystusa, chwała niebiańska, Kościół jako społeczność zbawionych, działania szatana, prześladowania chrześcijan, kary Boże i harmonia czasów ostatecznych; wizja prześladowań zawiera aluzje do pogańskiego Rzymu. A.ś.J. powstała prawdopodobnie podczas prześladowania chrześcijan za panowania cesarza Domicjana (81–96 r. n.e.), być może jako nowa wersja dawniejszego utworu. Autor, prorok przedstawiający się jako Jan, jest w tradycji chrześcijańskiej z II w. identyfikowany z Janem Apostołem. Kryteria językowe pozwalają jednak stwierdzić, że A.ś.J. i Ewangelia św. Jana nie wyszły spod jednego pióra. Od starożytności do dziś jej wątki są wykorzystywane przez różne heterodoksyjne ruchy religijne (millenaryzm); z tego powodu w starożytności chrześcijańskiej wahano się co do jej przynależności do kanonu. Wątki apokalipsy podejmowano w sztuce: sceny z niej (głównie związane z Sądem Ostatecznym) były popularne w sztuce średniowiecznej, zwłaszcza w miniaturach rękopisów z tekstem A.ś.J., które stały się wzorem dla przedstawień w rzeźbie i malarstwie monumentalnym; poszczególne wątki występują w twórczości wielu wybitnych artystów XV w. (J. van Eyck, H. Bosch, H. Memling, R. van der Weyden, A. Dürer), a także w sztuce renesansu (Michał Anioł), baroku (P.P. Rubens) oraz XIX i XX w. (S. Dali, B. Buffet, J. Lebenstein).