Amu-daria
 
Encyklopedia PWN
Amu-daria, staroż. Oksus, tadż. darjoi Amu, dar'ëi Amu, uzb. Amudaryo, karakałpackie Amu dr’â, turkm. Amyderýa,
rzeka w Uzbekistanie i Turkmenistanie, na długości około 300 km graniczna między Tadżykistanem i Afganistanem;
Położenie w państwie: Tadżykistan, Uzbekistan, Turkmenistan, Afganistan
Ujście: uchodzi do akwenu: Aralskie, Jezioro (przy ujściu tworzy rozległą deltę)
Długość: 1 425 km (od źródeł Pandżu 2540 )
Powierzchnia dorzecza: 309 tys. km2 (do m. Atamyrat)
Przepływ średni: 2 000 m3/s (k. m. Atamyrat)
Główne rzeki zasilające: Kofarnihon, Surchan-daria, Sherobod, Kokcza, Kunduz
Główne miejscowości: Termez, Türkmenabat, Urgencz, Nukus, Mo‘ynoq
powstaje z połączenia Pandżu i Wachszu; długość 1425 km (od źródeł Pandżu 2540 km), powierzchnia dorzecza 309 tysięcy km2 (do miasta Atamyrat). Płynie między pustyniami Kara-kum i Kyzył-kum; błądzi po tarasie zalewowym, rozmywając i podcinając na przemian brzegi zbudowane z piasków i iłów; przy ujściu tworzy deltę (powierzchnia 9 tysięcy km2; do Jeziora Aralskiego dopływa tylko w lata obfite w opady; średni przepływ koło Atamyrat 2000 m3/s; główne dopływy: Surchob (lewy), Kofarnihon, Surchan-daria (prawe); na długości około 1200 km (w środkowym i dolnym biegu) nie otrzymuje żadnego dopływu; bardzo duża ilość niesionego mułu (3,3 kg/m3 — około 210 mln t rocznie) powoduje wielką zmienność nurtu i głębokości. Nadmierne wyzyskiwanie Amu-darii do nawadniania (kanały: Karakumski, Amu-Buxoro, Karszyński) doprowadziło do wtórnego zasolenia gleb; woda bardzo silnie zanieczyszczona solami nawozów mineralnych, pestycydami, a także ściekami przemysłowymi; nad Amu-darią (lub w pobliżu) miasta: Termez, Türkmenabat, Urgencz, Nukus. W dorzeczu Amu-darii leżały starożytne państwa: Chorezm, Sogdiana, Baktria; od średniowiecza Amu-darią prowadził szlak handlowy z Rusi do Chiwy i Buchary (przez Astrachań, Embą, brzegiem Jeziora Aralskiego).
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia