Ampère André Marie
 
Encyklopedia PWN
Ampère
[ãpẹ:r]
André Marie Wymowa, ur. 22 I 1775, Lyon, zm. 10 VI 1836, Marsylia,
fizyk i matematyk francuski, twórca podstaw elektrodynamiki.
Kalendarium
Urodził się 22 I 1775 w Lyonie. Pochodził z zamożnej rodziny mieszczańskiej. W 1782 rodzice Ampère’a przenieśli się do wiejskiej posiadłości Poleymieux koło Lyonu, gdzie Ampère spędził dzieciństwo. Był samoukiem czerpiącym wiedzę ze studiów nad Wielką encyklopedią francuską (jego ojciec wyznawał idee Jean–Jacquesa Rousseau — swobodnego kształcenia indywidualnego). Był cudownym dzieckiem, swoją pierwszą rozprawę naukową, która dotyczyła krzywych stożkowych, napisał w wieku trzynastu lat. Ampère interesował się zagadnieniami z rozmaitych dziedzin, głównie matematyką, fizyką, chemią, a także botaniką, językami, literaturą, poezją (pisał wiersze). Na rozwoju osobowości Ampère’a istotnie zaważyły nieszczęścia osobiste. Śmierć ojca 1793, zgilotynowanego w okresie dyktatury jakobinów, i konfiskata majątku zmusiły Ampère’a do podjęcia pracy zarobkowej. W latach 1801–04 był nauczycielem w szkołach średnich, kolejno w Bourg-en-Bresse (wykładał fizykę i chemię) i Lyonie (uczył matematyki). W 1805 przeniósł się do Paryża, gdzie początkowo był korepetytorem, a w latach 1808–24 profesorem matematyki i mechaniki w École Polytechnique. W 1808 został nominowany (przez Napoleona I) inspektorem generalnym francuskich wyższych uczelni. W 1824 objął katedrę fizyki w Collège de France, którą kierował aż do śmierci. W 1814 został członkiem francuskiej Akademii Nauk, 1827 Towarzystwa Królewskiego w Londynie, a 1830 — Petersburskiej Akademii Nauk. Ampère zmarł 10 VI 1836 w Marsylii. Obecnie w jego domu rodzinnym w Poleymieux znajduje się poświęcone mu muzeum.
Pierwsze prace naukowe
Pierwsze prace naukowe Ampère’a dotyczyły głównie matematyki, a zwłaszcza matematycznej teorii gier (Considération sur la théorie mathématique du jeu 1802), równań różniczkowych z pochodnymi cząstkowymi oraz zastosowań rachunku wariacyjnego do zagadnień mechanicznych. W dziedzinie fizyki Ampère zajmował się początkowo atomową i molekularną budową materii. W 1814, niezależnie od A. Avogadra, wysunął hipotezę, że jednakowe objętości różnych gazów zawierają jednakową liczbę cząsteczek (prawo Avogadra, zwane we Francji prawem Avogadra–Ampère’a)
Elektromagnetyzm
Największym dokonaniem Ampère’a były jednak pionierskie badania dotyczące elektromagnetyzmu. Jego prace w tej dziedzinie zostały zainspirowane odkryciem przez H.Ch. Ørsteda (1820) zjawiska oddziaływania prądu elektrycznego na igłę kompasu. Już 1820 Ampère określił zależność między kierunkiem prądu elektrycznego a kierunkiem wytwarzanego przezeń pola magnetycznego (Ampere’a reguła, zwana też regułą pływaka) oraz odkrył, że dwa równoległe obwody z prądem elektrycznym oddziałują na siebie wzajemnie — przyciągają się lub odpychają zależnie od kierunku płynących w nich prądów. Następnie eksperymentowal z obwodami elektrycznymi o innych kształtach, chcąc ocenić ich wzajemne oddziaływanie. Sformułował prawo określające siłę oddziaływania magnetycznego między liniowymi obwodami elektrycznymi oraz prawo opisujące związek natężenia pola magnetycznego z natężeniem prądu elektrycznego. Obydwa prawa są zwane prawami Ampere’a. Przyczynił się do wynalezienia elektromagnesu (stwierdził, że namagnesowanie igły stalowej jest silniejsze, jeśli umieści się ją wewnątrz przewodu zwiniętego w cewkę). W 1826 Ampère sformułował hipotezę o istocie magnetyzmu, według której magnetyczne działanie materii tłumaczy się występowaniem molekularnych prądów kołowych wytwarzających pole magnetyczne (hipoteza ta odżyła w XX w., znajdując potwierdzenie w elektronowej teorii magnetyzmu). Głosił ponadto, że magnetyzm ziemski jest spowodowany prądami elektrycznymi krążącymi w Ziemi (hipoteza przyjmowana również obecnie). Podsumowanie swoich prac dotyczących zjawisk elektrodynamicznych zawarł Ampère w fundamentalnym dziele opublikowanym 1826 Théorie des phénomènes électro-dynamiques, uniquement déduite de l‘exerience.
James C. Maxwell, doceniając znaczenie prac Ampère’a, nazwał go Newtonem elektryczności. Do początku XX w. powszechnie posługiwano się elektrodynamiką Ampère’a, będącą odpowiednikiem prawa grawitacji sformułowanego 1687 przez I. Newtona (znanego jako prawo ciążenia Newtona); w XX w. teoria ta została zastąpiona przez polową elektrodynamikę Maxwella. Od nazwiska Ampère’a pochodzi nazwa jednostki prądu elektrycznego — amper, jednostki ładunku elektrycznego — amperogodzina.
Dzień 10 czerwca, będący dniem śmierci uczonego, ogłoszono Dniem Elektryka na całym świecie.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Ampère’a reguła prawej ręki wyk. Studio BAMA/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Ampère André Marie, rysunek układu przewodników do demonstracji i pomiarów sił działających między przewodnikami z prądem fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Ampère André Marie, schemat prądów molekularnych, które zdaniem Ampere’a tłumaczyły magnetyzm fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia