Albania. Literatura

Albania. Literatura.

Pierwszy zachowany tekst w języku alb. to formuła chrztu (1462) — zdanie wplecione w tekst łac.; pierwsza zachowana książka to mszał Gj. Buzuku (1555). Za początek literatury alb. uznaje się jednak twórczość łacińskojęzyczną M. Barletiego z Włoch (Historia Skanderbega 1508–10 i Oblężenie Kruji 1504). W XVII i XVIII w. rozwijało się gł. gegijskie piśmiennictwo rel.-dydaktyczne, a jego przedstawicielami byli księża katol. (m.in. P. Budi, P. Bogdani) z klasztorów na północy kraju, tam też skupiało się życie kult.; książki były drukowane w Rzymie, rzadziej — w Szkodrze; poza granicami kraju (we Włoszech) rozwijało się piśmiennictwo toskijskie, początkowo o charakterze rel., później poezja oparta na wątkach lud. (m.in. J. Variboba, L. Matrënga). Odrębny nurt stanowiła w XVIII i XIX w. literatura z kręgu kultury islamskiej na terenach Kosowa, reprezentowana przez tzw. bejtedżinów; powstawała w języku tur. oraz alb., pisana alfabetem arabskim. W XIX w. nastąpił okres odrodzenia nar. (Rilindja Kombëtare), związany z dążeniami wyzwoleńczymi; rozpoczęto też działania na rzecz ujednolicenia alfabetu alb. i utworzenia normy lit.; w 2. połowie wieku ważną rolę społ. i kult. odegrały liczne towarzystwa, zwłaszcza Liga Prizreńska (1878–81), Stow. Stambulskie (1879), Bashkimi (‘wspólnota’ 1899). Dominowała poezja patriotyczna, często oparta na wątkach hist., powstały pierwsze utwory dram., rozwijało się piśmiennictwo dydaktyczne (m.in. K. Kristoforidhi, N. Frashëri, A. Çajupi); osiadli we Włoszech alb. poeci romant. często czerpali tematykę z folkloru nar., rozwinęła się publicystyka (m.in. J. De Rada, Z. Serembe). Od 1908 w Albanii obowiązuje jednolity alfabet łac., po okresie funkcjonowania 2 odmian języka lit. — gegijskiej (północnej, zwłaszcza w Kosowie) i toskijskiej (południowej), zrezygnowano 1972 z gegijskiej na rzecz języka ogólnego. Po odzyskaniu niepodległości 1912 w literaturze dominowała tematyka patriotyczna i społ. (Fan S. Noli, Migjeni, L. Poradeci, Gj. Fishta, Asdreni); od 1944 twórczość lit. została podporządkowana realizmowi socjalist., rozwijała się też liryka patriotyczna (Dh. Shuteriqi, S. Spasse, D. Agolli); pojawił się nurt psychol. (I. Kadare — jedyny z pisarzy alb. o międzynar. sławie). Początki alb. literatury Kosowa przypadają na lata 50. XX w.; najbardziej znani twórcy z Kosowa to poeci: D. Mehmeti, A. Shkreli, A. Podrimja, E. Basha, S. Hamiti, oraz prozaicy: R. Qosja, A. Pashku i T. Dervishi.