Urugwaj. Historia

Urugwaj. Historia.

Na terytorium obecnego Urugwaju Hiszpanie dotarli już w XVI w., ale dopiero w następnym stuleciu rozpoczęli jego kolonizację (hodowla bydła). Do XIX w. ziemie te stanowiły przedmiot sporu między Hiszpanami a Portugalczykami z Brazylii. Do 1776 wchodziły w skład hiszpańskiego wicekrólestwa Peru, następnie — wicekrólestwa La Platy. W 1811 powstanie pod wodzą J.G. Artigasa zapoczątkowało, trwającą do 1825, walkę o niepodległość Urugwaju. Walki partyzanckie, wojny z Argentyną i Brazylią oraz między obu tymi państwami, a także interwencja brytyjska, mająca na celu utworzenie tu państwa buforowego, doprowadziły do ogłoszenia 1825 niepodległości Urugwaju, uznanej 1828 przez Brazylię. Po ustanowieniu republiki (konstytucja z 1830) zaczęła się prawie 40-letnia walka o władzę 2 partii (założonych 1836): konserwatywno-klerykalnych blancos (Partia Narodowa), związanych z interesami bogatych hodowców bydła z interioru, i colorados (Partia Czerwona), reprezentujących liberalną burżuazję miejską z wybrzeża (głównie z Montevideo). Wojny domowe i niepokoje wewnętrzne stały się pretekstem do interwencji Argentyny i Brazylii, a także Wielkiej Brytanii i Francji. W latach 70. XIX w. nastąpiło przejście od anarchii do stabilizacji; stworzono aparat nowoczesnego państwa; napływ obcego kapitału, zwłaszcza brytyjskiego, umożliwił szybki rozwój zorientowanej na eksport hodowli i rozbudowę infrastruktury: budowę kolei, upowszechnienie szkolnictwa. W końcu XIX w. napływ dużej liczby imigrantów z Europy spowodował znaczny wzrost liczby ludności (ponad 4-krotny 1860–1900). Zwiększenie znaczenia burżuazji narodowej i warstw średnich oraz klasy robotniczej znalazło wyraz w polityce radykalnych reform prezydenta J. Batlle y Ordóñeza (1903–07 i 1911–15) i w konstytucji 1919. Znacjonalizowano banki, wielkie przedsiębiorstwa i zakłady użyteczności publicznej, wprowadzono 8-godzinny dzień pracy, renty, oraz proporcjonalne i odbywane w trybie tajnym wybory. Ustanowiono samorząd lokalny, oddzielono Kościół od państwa. Doprowadziło to do podziału rządzących colorados na zwolenników reform (tzw. batllistas) i ich przeciwników.

Podczas I wojny światowej Urugwaj zachował neutralność, ale 1917 zerwał stosunki dyplomatyczne z Niemcami. W 1933 prezydent G. Terra (1931–38), wzorując się na B. Mussolinim, dokonał zamachu stanu i ustanowił prawicową dyktaturę. Podczas II wojny światowej (1942) do władzy powrócili batllistas, przywrócono demokratyczną konstytucję. Urugwaj, początkowo neutralny, 1942 zerwał stosunki z państwami Osi, a 1945 wypowiedział im wojnę.

Po wojnie wprowadzono 1952 nową konstytucję. Szybki rozwój przemysłu przetwórczego, za którym nie nadążał eksport, wywołał, narastającą w 2. połowie lat 50., stagnację gospodarczą. W 1958 do władzy doszli, po raz pierwszy w XX w., blancos. Usiłowali realizować politykę zalecaną przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFI), co spowodowało wzrost niezadowolenia społeczne i nasilenie aktywności ruchu związkowego. Po przywróceniu 1966 urzędu prezydenckiego do władzy powrócili colorados. podjęte przez nich (bez powodzenia) próby opanowania sytuacji wewnętrznej, przy zastosowaniu środków nadzwyczajnych, doprowadziły do przejęcia 1972 kontroli nad bezpieczeństwem przez siły zbrojne. Prezydent. J.M. Bordaberry Arocena (1972–76), zgodził się na zwiększenie znaczenia armii w państwie, rozwiązanie Kongresu, zakaz działalności organizacji lewicowych i zawieszenie pozostałych (do 1976 było ok. 6 tys. więźniów politycznych). W 1976 armia ostatecznie przejęła władzę; w okresie jej rządów (do 1985) wzrostowi gospodarczemu towarzyszyło łamanie praw człowieka (źródło napięć w stosunkach z USA) i nasilenie się emigracji. Na początku lat 80. rozpoczął się proces powrotu do rządów demokratycznych; w wyborach prezydenckich 1984 zwyciężył J.M. Sanguinettiemu Cairolo (z colorados). W 1985 uzgodniono porozumienie w sprawie polityki społeczno-gospodarczej, zwolniono więźniów politycznych, przywrócono prawa obywatelskie. Także 1985 organizacja partyzancka Tupamaros (walcząca od 1967) przekształciła się w partię polityczną (zalegalizowaną 1989). Rządzący od 1990 prezydent L.A. Lacalle Herrera (z blancos) ogłosił zgodę narodową i utworzył rząd koalicyjny z udziałem colorados. Jego liberalna polityka ekonomiczna spotkała się z oporem opozycji, a program prywatyzacji został odrzucony przez społeczeństwo w referendum 1992. W wyborach prezydenckich 1994 ponownie zwyciężył Sanguinetti. W 1997 lewicowa koalicja Nowa Przestrzeń wystąpiła z żądaniem rozliczenia przywódców junt wojsk. za łamanie praw człowieka. W 1999 na prezydenta został wybrany kandydat colorados (poparty w 2. turze przez blancos) J. Batlle Ibáñez, który po objęciu urzędu (2000) zapowiedział, z powodu pogłębiającej się recesji, ograniczenie wydatków publicznych. Powołał specjalną komisję w celu zbadania represji stosowanych przez wojskowych 1976–85. W 2002 groźbę załamania systemu bankowego (po kryzysie w Argentynie) zażegnała pożyczka MFI. Kolejne wybory parlamentarne 2004 wygrał lewicowy Szeroki Front, a prezydenckie jego przywódca — T. Vazquez Rosas (objął urząd III 2005). W 2009 w wyborach prezydenckich ponownie zwyciężył kandytat Szerokiego Frontu — J.A. Mujica Cordano, a od 2015 prez. jest ponownie T. Vázquez.