Na obszarach przyłączonych 1939 do Ukr. SRR znajdowało się przynajmniej 2,5 mln Polaków (2,3 mln stałych mieszkańców, ponadto uciekinierzy wojenni); kilkaset tysięcy zostało deportowanych, zesłanych lub przesiedlonych na wschód (Syberia, Kazachstan, Ural) przed wybuchem wojny niem.-sowieckiej. Na obszarze okupacji sowieckiej pol. organizacje konspiracyjne powstawały od IX 1939, m.in. w Stanisławowie Tajna Organizacja Wojsk. (na podstawie decyzji szefa sztabu Nacz. Wodza), na Wołyniu — Orzeł Biały; od jesieni 1939 stopniowo tworzono ogniwa SZP, następnie ZWZ (obszar Lwów z podporządkowanymi okręgami: wołyńskim, stanisławowskim, tarnopol.) i Szarych Szeregów, rozbijane aresztowaniami i deportacjami; podczas okupacji niem. prowadził działalność ZWZ-AK, 1941–42 odcinki
Wachlarza, wojew. delegaci rządu RP na kraj, okręgi BCh, NOW, NSZ; 1944 w ramach akcji
„Burza”, walkę z Niemcami podjęła
Dwudziesta Siódma Wołyńska Dywizja Piechoty Armii Krajowej, oddziały 5 dyw. AK uczestniczyły w wyzwoleniu Lwowa; na terenach wyzwolonych żołnierzy AK przymusowo wcielano do Armii Pol. w ZSRR lub Armii Czerwonej, część aresztowano (oficerów) i wywieziono do obozów w głębi ZSRR (
Diagilewo), m.in. komendanta obszaru lwow. AK, pułkownika W. Filipkowskiego („Janka”). W 1941–44, niezależnie od ciężarów okupacji niem., ludność pol. była obiektem agresji ze strony części ukr. organizacji niepodl. oraz uzbrojonych band okolicznej ludności chłopskiej (zwłaszcza na Wołyniu). W wyniku krwawych walk pol.-ukr. zginęło 80–100 tys. Polaków (gł. kobiet, osób starszych, dzieci), 300 tys. opuściło swe siedziby i uciekło na zachód. Po ponownym wkroczeniu na te ziemie wojsk sowieckich, Polacy stali się obiektem masowych represji, gł. w związku z działalnością AK i struktur Polskiego Państwa Podziemnego. W 1944–48 oraz po 1956 na mocy porozumień rządowych ok. 1 mln osób narodowości pol. wyjechało z terytorium Ukr. SRR do Polski.
Po zakończeniu powojennych ruchów migracyjnych na Ukrainie mieszkało ok. 360 tys. Polaków (wg spisu powszechnego 1959), w latach 80. — ok. 300 tysięcy. Do końca lat 80. Polacy byli pozbawieni możliwości kultywowania własnej odrębności nar., szkoły z pol. językiem wykładowym oraz instytucje kult. i rel. były nieliczne i poddawane nieustannym szykanom władz. Dopiero od 1985 rozpoczął się rozwój sieci organizacji i stowarzyszeń pol., umożliwiono nawiązanie żywszych kontaktów między Polakami na Ukrainie i krajem. W 1988 powstało m.in.
Towarzystwo Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej, 1991
Związek Polaków na Ukrainie, I 1992
Federacja Organizacji Polskich na Ukrainie. W ostatnich latach zaszły korzystne zmiany. Organizowane są kolejne szkoły, w przykośc. punktach jest prowadzone nauczanie języka pol.; w instytutach pedag. w Żytomierzu, Kijowie i Drohobyczu działają 3 katedry polonistyki; rozpoczęto nadawanie audycji radiowych w języku polskim.