Tanzania. Historia

Tanzania. Historia.

Tanzania powstała 1964 jako federacja dwóch odrębnych państw: Tanganiki (niepodległej od 1961) i Zanzibaru (niepodległego od 1963).

Z terytorium Tanganiki pochodzą najstarsze ślady istot człekokształtnych (Olduvai). Pierwsze ludy tu osiadłe były pochodzenia buszmeńskiego. W I tysiącleciu p.n.e. zostały wyparte przez ludność kuszycką, która zaczęła rozwijać gospodarkę rolniczo-hodowlaną. ok. 2000 lat temu wyżynne obszary południowej Tanzanii i okolice wybrzeża zostały zasiedlone przez ludy Bantu. Pod koniec I tysiąclecia n.e. w północnej Tanzanii osiedliły się plemiona nilockie (gł. Masajowie). Od czasów starożytnych odwiedzali wybrzeże kupcy z Egiptu, Arabii, Persji, Indii, m.in. po kość słoniową, złoto, rogi nosorożca, drzewo sandałowe, niewolników.

Osiedlający się w miastach wybrzeża Arabowie zaszczepili islam i kulturę arabską. Na wybrzeżu rozwinęła się cywilizacja Suahili, z bogatymi handlowymi miastami–państwami (Kilwa). Pod koniec XV w. pojawili się tu Portugalczycy; Kilwa i inne miasta uznały zwierzchnictwo wicekróla portugalskiego z Goa, choć parokrotnie dochodziło do powstań. Pod koniec XVII w. Portugalczycy zostali wyparci przez Arabów z Omanu. W XVIII w. władza Omanu nad miastami Suahili była raczej formalna. Na początku XIX w. pas wybrzeża opanowali sułtanowie Zanzibaru, który rozwijał się gospodarczo kosztem podupadających miast Suahili. Arabscy handlarze niewolnikami i kością słoniową podejmowali zbrojne wyprawy w głąb interioru, gdzie powstawały umocnione stacje wojskowe. W połowie XIX w. pojawili się europejscy podróżnicy i odkrywcy. W 1890 Tanganika stała się posiadłością niemiecką (Niemiecka Afryka Wschodnia). Pod koniec XIX w. władze niemieckie ściągnęły do pracy przy budowie kolei tysiące hindusów. W czasie I wojny światowej oddziały niemieckie w Tanganice stawiały większy opór niż w innych posiadłościach niemieckich. Tanganika, zajęta przez wojska brytyjskie, po wojnie weszła w skład Brytyjskiej Afryki Wschodniej jako mandat Ligi Narodów. Brytyjczycy wprowadzili system rządów pośrednich, wykorzystując tradycyjne elity wodzowskie. W 1922 zniesiono ostatecznie niewolnictwo. Przedstawiciele nowej elity afrykańskiej — inteligencji — założyli 1929 Afrykańskie Stowarzyszenie Tanganiki (TAA).

W okresie II wojny światowej władze brytyjskie wysiedliły większość osadników niemieckich. Po wojnie Tanganika stała się terytorium powierniczym ONZ. W 1945 w Radzie Ustawodawczej (istniejącej od 1926) zasiedli pierwsi Afrykanie, a 1954 z przekształcenia TAA powstał Afrykański Narodowy Związek Tanganiki (TANU) — ponadplemienna partia ludności afrykańskie. 1 V 1961 Tanganika uzyskała autonomię wewnętrzną (na czele rządu stanął J.K. Nyerere), 9 XII 1961 — pełną niepodległość w ramach brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Rok później proklamowano republikę Tanganiki (prezydent Nyerere). Tymczasowa konstytucja z 1962 zawierała program budowy ponadplemiennego narodu, rozwoju oświaty i walki z zacofaniem, ale w ramach ustroju kapitalistycznego, z pomocą Wielkiej Brytanii i państw zachodnich. 26 IV 1964 T. utworzyła wraz z Zanzibarem federacyjną Zjednoczoną Republikę Tanganiki i Zanzibaru, od 29 X 1964 p.n. Zjednoczona Republika Tanzanii (członek ONZ).

Pierwszymi mieszkańcami Zanzibaru byli Afrykanie z kontynentu. W VIII–X w. został skolonizowany przez Arabów i Persów, do końca XVIII w. był jednym z wielu ośrodków kultury Suahili. Na początku XVI w. wyspę opanowali Portugalczycy, wyparci na przełomie XVII i XVIII w. przez sułtanów Omanu. Wyspa rozkwitła w 1. połowie XIX w. pod rządami sułtana Sayida Saida: z Zanzibaru uczynił on centrum imperium Omanu (1840 przeniósł tu stolicę), podporządkował Zanzibarowi wybrzeże wschodnioafrykańskie, a miasto Zanzibar stało się najważniejszym ośrodkiem handlowym w zachodniej części Oceanu Indyjskiego. Od początku XIX w. Arabowie wprowadzali uprawy plantacyjne, głównie goździków. W 1856 Zanzibar oderwał się od Omanu i (wraz z Pembą i posiadłościami afrykańskimi) utworzył samodzielny sułtanat. Bogacił się na pośrednictwie w handlu (z wnętrzem kontynentu) kością słoniową, rogami nosorożca, kokosami, złotem, niewolnikami, a w XIX w. stał się najważniejszym świat. eksporterem kości słoniowej i goździków. W XIX w. osiedlali się tu hinduscy bankierzy i kupcy (wkrótce zmonopolizowali handel Zanzibaru) oraz kupcy europejscy.

W wyniku trwającej od połowie XIX w. walki o wpływy Brytyjczycy, Niemcy i Francuzi 1886–90 podzielili między siebie lądowe posiadłości Zanzibaru, a 1890 ograniczony do wysp sułtanat został brytyjskim protektoratem (w zamian Niemcy dostały wyspę Helgoland na Morzu Północnym). Próba zamachu stanu (zdławiona przez Brytyjczyków) stała się pretekstem do zaostrzenia walki z handlem niewolnikami na wyspie (ostatecznie zakazany 1911). W 1926 władze brytyjskie utworzyły rady: ustawodawczą i wykonawczą, w skład których weszli także przedstawiciele ludności arabskiej, hinduskiej, a nawet afrykańskiej, co było zjawiskiem bezprecedensowym. Po II wojnie światowej powstały miejscowe ugrupowania polityczne: 1957 — arabska Nacjonalistyczna Partia Zanzibaru (ZNP) i opozycyjna wobec niej Partia Afroszyrazyjska (ASP), reprezentująca ludność Szirazi i Afrykanów z kontynentu, 1959 — Lud. Partia Zanzibaru i Pemby (ZPPP), zbliżona do ZNP, 1963 — radykalna partia Umma [‘masy’], o ideologii marksistowskiej.

24 VI 1963 Zanzibar uzyskał autonomię wewnętrzną, a 9 XII 1963 — niepodległość (monarchia konstytucyjna) w ramach brytyjskiej Wspólnoty Narodów. W I 1964 wybuchła rewolucja, mająca na celu zniesienie dominacji Arabów; armia pod dowództwem samozwańczego gen. J. Okello obaliła rząd i utworzyła, przy poparciu ASP i Ummy (które połączyły się), Radę Rewolucyjną; prezydentem proklamowanej Ludowej Republiki Zanzibaru i Pemby został A.A. Karume. W wyniku walk zginęło ok. 100 tys. Arabów, reszta udała się wraz z sułtanem na wygnanie. 26 IV 1964 Zanzibar i Tanganika utworzyły federacyjne państwo — Zjednoczoną Republikę Tanganiki i Zanzibaru (od X 1964 Tanzania).

W 1964–85 krajem rządził charyzmatyczny przywódca — prezydent J.K. Nyerere, którego poglądy wywarły ogromny wpływ na historię Tanzanii. Był on zarówno inicjatorem unii, realizującej ideę tworzenia w Afryce federacji regionalnych, jak również zwolennikiem przekształcenia T. w państwo monopartyjne (faktycznie rządzone jednak do 1977 przez 2 partie: Afrykański Narodowy Związek Tanganiki, TANU — w Tanganice, oraz Partię Afroszyrazyjską, ASP — na Zanzibarze). W 1965 działalność opozycyjnych ugrupowań została zakazana. Prezydentem Zanzibaru i wiceprezydentem państwa został zwycięski przywódca rewolucji zanzibarskiej, A.A. Karume. 5 II 1967 proklamowano Deklarację z Arushy, dokument państwowy zawierający podstawowe założenia socjalizmu tanzańskiego (ujamaa). Realizując postulat dążenia do samowystarczalności kraju, przynajmniej w zakresie wyżywienia jego mieszkańców, zaczęto, nierzadko pod przymusem, zakładać kolektywne gospodarstwa rolne, tzw. wioski ujamaa. W 1972 w wyniku zamachu stanu zginął Karume, a jego funkcje przejął A. Jumbe, kontynuując politykę poprzednika. W tym samym roku zapoczątkowano proces decentralizacji władzy. Od 5 II 1977 jedyną legalną partią była Partia Rewolucji (CCM), powstała w wyniku fuzji TANU i ASP. Mimo to problem stanowiły separatystyczne dążenia Zanzibaru, w efekcie których 1979 uzyskał on autonomię i powołano odrębne organy władzy na wyspie: parlament i rząd.

W 1980 Nyerere, wybrany po raz kolejny na prezydenta Tanzanii, ogłosił, że będzie to jego ostatnia kadencja. Jednocześnie w parlamencie wyłoniła się opozycja dążąca do ograniczenia zakresu władzy prezydenta. W 1984 doszło do kryzysu politycznego na Zanzibarze, spowodowanego rosnącym niezadowoleniem z unii z Tanganiką i separatystycznymi dążeniami niektórych zanzibarskich polityków; Jumbe podał się do dymisji, prezydentem Zanzibaru i wiceprezydentem Tanzanii został A.H. Mwinyi. Za jego kadencji udało się zahamować dążenia do rozpadu unii, m.in. przez wprowadzenie zasady wybierania prezydenta Tanzanii na zmianę z Tanganiki i z Zanzibaru. Mwinyi, który objął urząd prezydenta Tanzanii (1985) w okresie coraz ostrzejszego kryzysu ekonomicznego, spowodowanego przymusową realizacją utopijnej ideologii socjalizmu ujamaa, korupcją władz na wszystkich szczeblach oraz okresami nieurodzaju, powodującego klęski głodu, zaczął odchodzić od socjalizmu na rzecz prywatyzacji gospodarki. Spowodowało to zacieśnienie współpracy z państwami zachodnimi oraz organizacjami międzynarodowymi, gotowymi udzielić Tanzanii pomocy, co łączyło się z akceptacją reformy systemu walutowego i skolektywizowanego rolnictwa, zgodnie z zaleceniami m.in. Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego. W 1990 w Londynie powstała partia opozycyjna — Demokr. Forum Tanzanii (TDF), zał. przez dawnego współpracownika Nyerere, O. Kambonę. W 1990 na Zanzibarze wybory prezydenckie wygrał doktor Salmin Amour. Po kolejnych wyborach prezydentem został ponownie — jedyny kandydat — Mwinyi. W 1992 rozpoczął się proces transformacji ustroju Tanzanii w kierunku utworzenia systemu wielopartyjnego, co oznaczało zgodę rządu na legalizację partii politycznych nie zagrażających realizacji budowy jednolitego, ponadplemiennego narodu i nie przejawiających tendencji separatystycznych. Na Zanzibarze po raz kolejny nasiliły się tendencje separatystyczne, m.in Arabowie podejmowali próby odzyskania pozycji uprzywilejowanej grupy na wyspie, utraconej w czasie rewolucji 1964. W kolejnych wyborach parlamentarnych (1995, 2000 i 2005) zdecydowanie wygrywała CCM. Urząd prezydenta 1995–2005 pełnił B. Mkapa (CCM). W wyborach 2005 zwyciężył J. Kikwete (CCM).

W polityce zagranicznej władze Tanzanii konsekwentnie wcielały w życie idee panafrykanizmu, antyrasizmu, antykolonializmu oraz niezaangażowania. W 1978 wybuchła wojna z Ugandą rządzoną przez gen. I. Amina, zakończona zwycięstwem Tanzanii i przywróceniem władzy w Ugandzie obalonemu przez Amina prezydenta M. Obote. Tanzania należała do grupy tzw. państw frontowych i udzielała pomocy ruchom niepodległościowym i antyrasistowskim w RPA i Rodezji. W okresie realizacji idei ujamaa najsilniejsze więzi łączyły Tanzanię z Chinami. Poważnym problemem w stosunkach Tanzanii z krajami ościennymi są konflikty w tych krajach. W ich wyniku napływają masowo uchodźcy (np. z Rwandy, Burundi, Sudanu). W 1998 w Dar es Salaam doszło do zamachu terrorystów islamskich (mających poparcie islamistów z Zanzibaru) na ambasadę USA.