Republika Środkowoafrykańska. Historia

Republika Środkowoafrykańska. Historia.

Kraj pierwotnie zamieszkany przez Pigmejów Binga i ludy Bantu. Od XVI w. trwały migracje różnych ludów, m.in. ludu Baja, uchodzących z północnego Kamerunu przed Fulanami, później ludu Banda, uciekającego przed arabskimi łowcami niewolników z północy i wschodu. Miejscowa ludność ponosiła duże straty wskutek wywozu niewolników (zwłaszcza w XIX w.), co do czasów obecnych ma wpływ na zaludnienie kraju. W połowie XIX w. część terytorium obecnej Republiki Środkowoafrykańskiej było zależne od państw Wadaj i Dar Fur; pod koniec XIX w. część północno-wschodnią i wschodnią kontrolowały wojska mahdystów z Sudanu, a także wojska Rabaha.

Od schyłku XIX w. ziemie obecnej Republiki Środkowoafrykańskiej były penetrowane (m.in. wyprawy J. Dybowskiego i J.B. Marchanda) i podbijane przez ekspedycje francuskie. W 1889 powstał posterunek wojskowy Bangi, który od początku okresu kolonialnego stał się centrum administracyjnym kraju. Opanowane obszary (od 1904 p.n. Ubangi-Szari, do 1914 połączone z terytorium Czadu w kolonię p.n. Ubangi-Szari-Czad) włączono do kolonii Kongo Francuskie, od 1910 w składzie Francuskiej Afryki Równikowej; 1911–15 zachodnia część kraju była przyłączona do niemieckiego Kamerunu; pełną kontrolę nad środkową Afryką Francuzi przejęli ok. 1911, choć i później jeszcze trwały walki z tubylcami. Od 1898 do końca lat 20. XX w. prawo eksploatacji zasobów kolonii należało do wielkich kompanii. Wyzysk i niehumanitarny sposób traktowania mieszkańców (praca przymusowa) prowokowały opór ludności (1928 rewolta Bajów). W latach 30. XX w. zapoczątkowano uprawę kawy i bawełny (system upraw przymusowych) oraz wydobycie diamentów. W 1944 kolonia uzyskała ograniczoną autonomię, 1946 — status terytorium zamorskiego Francji. Posłem do parlamentu francuskiego z tego terytorium został B. Boganda. W 1949 założył on, pierwszą w Ubangi-Szari, organizację polityczną dążącą do uzyskania przez kraj niepodległości — Ruch Rozwoju Społecznego Czarnej Afryki (Mouvement d’Évolution Sociale de l’Afrique Noire, MESAN). W wyniku referendum, przeprowadzonego w posiadłościach Francji w Afryce, 1 XII 1958 powstała autonomiczna Republika Środkowoafrykańska w składzie Wspólnoty Francuskiej. Prezydentem Republiki Środkowoafrykańskiej został Boganda. Po jego śmierci 1959 funkcje prezydenta państwa i przywódcy MESAN objął D. Dacko. 13 VIII 1960 Republika Środkowoafrykańska uzyskała pełną niepodległość.

Republika nawiązała wszechstronną współpracę gospodarczą, polityczną i wojskową z Francją. Obowiązywał system rządów prezydenckich. W XI 1962 wprowadzono system jednopartyjny (jedyną legalną organizacją polityczną był MESAN). W I 1966 gen. J.B. Bokassa dokonał wojsk. zamachu stanu — zawieszono konstytucję z 1959 i rozwiązano parlament. Bokassa ogłosił się prezydentem, a VIII 1967 stanął na czele MESAN. W 1972 kongres MESAN nadał mu tytuł dożywotniego prezydenta. W XII 1976 Bokassa proklamował Cesarstwo Środkowoafrykańskie i mianował się cesarzem Bokassą I. Wysuwane wobec niego oskarżenia o kanibalizm i zabójstwa (m.in. 1979 masakra uczestników manifestacji młodzieży szkolnej i studenckiej) spowodowały wstrzymanie pomocy gospodarczej przez Francję i USA. Dyktatorskie rządy Bokassy oraz trudności ekonomiczne doprowadziły do obalenia go IX 1979 (z pomocą wojsk francuskich), przywrócenia republiki i rządów cywilnych. Prezydentem ponownie został Dacko (1976–79 doradca Bokassy), który próbował ułożyć stosunki z opozycją. Umożliwił powstanie licznych partii (legalizowanych głównie na przełomie 1980 i 1981), zwolnił z aresztu swego głównego konkurenta A.-F. Patassé, przywódcę założonego 1979 Ruchu na rzecz Wyzwolenia Ludu Afryki Środkowej (Mouvement pour la Libération du Peuple Centrafricain, MLPC). Najważniejszą partią był, założony 1979, Środkowoafrykański Związek Demokratyczny (Union Démocratique Centrafricaine, UDC), pod przewodnictwem Dacko. W I 1981 przyjęto nową konstytucję, a w marcu wybory prezydenckie wygrał nieznaczną większością głosów Dacko (opozycja zaskarżyła wynik). Na niepokoje i krwawe zajścia rząd odpowiadał kilkakrotnym wprowadzeniem stanu wyjątkowego i ograniczeniem działalności partii politycznych. Mimo pomocy finansowej Francji utrzymywała się trudna sytuacja gospodarcza, którą pogarszały klęski żywiołowe i napływ uchodźców z Czadu.

We IX 1981 nastąpił bezkrwawy zamach stanu; władzę objął Wojskowy Komitet Odnowy Narodowej z gen. A. Kolingbą na czele, który mianował się szefem państwa i rządu. Zawieszono konstytucję, rozwiązano parlament, zakazano działalności partii politycznych. Nowa konstytucja (1986) usankcjonowała system jednopartyjny i silną władzę prezydenta. Został nim Kolingba, który 1987 założył nową, jedyną legalną partię — Środkowoafrykańskie Zrzeszenie Demokratyczne (Rassemblement Démocratique Centrafricain, RDC); wobec pogarszania się sytuacji ekonomicznej kraju, przyjął program dostosowawczy MFW. W 1991 pod presją opozycji przywrócono urząd premiera, zalegalizowano system wielopartyjny. Kolingba zrezygnował z przywództwa RDC.

W pierwszych ważnych demokratycznych wyborach prezydenckich i parlamentarnych 1993 zwyciężył opozycyjny MLPC (1981–91 działający nielegalnie), na prezydenta został wybrany jego kandydat, Patassé. W I 1995 wprowadzono nową konstytucję. Powtarzające się bunty armii (1996 i 1997) oraz nieskuteczność mediacji prezydentów sąsiednich państw między rządem Republiki Środkowoafrykańskiej a opozycją spowodowały 1998 powołanie przez Radę Bezpieczeństwa ONZ sił międzynarodowych w celu przywrócenia pokoju i stabilności wewnętrznej w kraju. Wynikiem wyborów parlamentarnych XII 1998 było minimalne zwycięstwo partii opozycyjnych — rządzący MLPC utrzymał jednak władzę dzięki pozyskaniu jednego z opozycyjnych deputowanych. W 1999 nastąpiła ponowna elekcja Patasségo. Na początku 2000 ONZ zakończyła misję pokojową w Republice Środkowoafrykańskiej, jednocześnie sekretarz generalny ONZ utworzył specjalne biuro, wspierające normalizację w tym kraju (BONUCA). W XII 2000 doszło do demonstracji antyrządowych, spowodowanych m.in. zaległościami w wypłatach świadczeń w sektorze publicznym. W połowie 2001 były prezydent Kolingba podjął nieudaną próbę zamachu stanu. Podczas kolejnej próby rebelii (pod koniec 2001) prezydent Patassé został wsparty przez oddziały libijskie i kongijskie. 15 III 2003, pod nieobecność Patasségo w państwie, doszło do udanego wojskowego zamachu stanu. Zawieszono konstytucję, rozwiązano parlament i rząd, przywódca zamachu, gen. F. Bozizé, mianował siebie prezydentem i powołał nowy rząd. W kwietniu utworzono Tymczasową Radę Narodową, która w okresie przejściowym, do czasu wyborów do nowego parlamentu, przyjęła funkcje ciała ustawodawczego i misję przygotowania nowej konstytucji. W X 2003 z inicjatywy Bozizé podjęto rozmowy pokojowe; ich celem miało być wyeliminowanie buntów i rebelii. W XII 2004 przyjęto w referendum nową konstytucję. W III i V 2005 odbyły się wybory prezydenckie, w których zwyciężył dotychczasowy prezydent Bozizé (w 2. turze pokonał M. Ziguélé), a także parlamentarne.