Portugalia. Literatura.
Portugalia. Literatura
Encyklopedia PWN
W średniowieczu rozwijała się liryka galisyjsko-portugalska (XII–XIV w.; galisyjska literatura), romanse rycerskie (Amadís de Gaula), proza dydaktyczna (XV w.) oraz związane z odkryciami geogr. opisy podróży i kroniki. W dobie renesansu nastąpił rozkwit poezji (Cancioneiro geral, wyd. 1516 przez G. de Resende), od 1527 pod wpływem wzorców wł. (F. de Sá de Miranda, D. Bernardes, A. Ferreira); w pocz. XVI w. powstał teatr nar. (G. Vicente), pojawiły się pierwsze tragedie w stylu klas.; nadal tworzono romanse rycerskie, powstała nowela sentymentalna (B. Ribeiro); bujnie rozkwitała historiografia i piśmiennictwo podróżniczo-krajoznawcze; najwybitniejszy poeta epoki — także całej literatury portugalskiej — L. de Camões, poza poezją liryczną stworzył epopeję nar. Luzjady. W okresie baroku (XVII–poł. XVIII w.) rozwijała się poezja pod wpływem Camõesa, następnie L. de Góngory (F. Rodrigues Lobo), wzory hiszp. dominowały także w prozie (F.M. de Melo, jezuita A. Vieira); do rozwoju literatury przyczyniły się licznie powstające w XVII w. akad. literackie. W 2. poł. XVIII w. nastąpił nawrót do klasycyzmu — tzw. arkadyzm (od nazwy utworzonej 1756 akad. Arcadia Lusitana), którego przedstawicielem był poeta A.D. da Cruz e Silva; prekursorem romantyzmu był najwybitniejszy poeta XVIII w., M.M. Barbosa du Bocage. Romantyzm, zainicjowany 1825, reprezentowały poezja i dramat J.B. de Almeidy Garretta, proza hist. A. Herculano, częściowo twórczość arkadyjskiego poety, A.F. de Castilho; niezależnie od dominujących tendencji tworzyli poeci J. de Deus i C. Verde; w dziedzinie prozy wyróżnili się C. Castelo Branco i J. Dinis, których powieści stanowiły pomost pomiędzy romantyzmem i realizmem. W latach 60. XIX w. grupa pisarzy należących do tzw. szkoły koimbryjskiej (poeta A. de Quental, wybitny powieściopisarz J.M. Eça de Queirós, historycy literatury J.D. Ramalho Ortigão i T. Braga, historyk J.P. de Oliveira Martins), głoszących hasła realizmu i pozytywizmu, wystąpiła przeciwko ultraromantykom (tzw. polemika koimbryjska), wychodząc z tego sporu zwycięsko; pod koniec XIX w. zaznaczyły się wpływy fr. parnasizmu (J. Penha), symbolizmu (E. de Castro, C. Pessanha, A. Nobre) i dekadentyzmu (M. Laranjeira). Po proklamowaniu republiki (1910) jej zwolennicy utworzyli 1912 grupę zw. Renascença Portuguesa, której organem stało się pismo „A Águia” (1910–32); przewodził jej poeta Teixeira de Pascoaes, twórca filoz.-lit. kierunku — saudosismo wyrażającego tęsknotę za minioną świetnością kraju; modernizm portugalski rozwinął się dzięki działalności pisarzy skupionych wokół pism lansujących najnowsze tendencje literatury eur.: „Orpheu” (1915 — poeci M. de Sá Carneiro, F. Pessoa, najwybitniejszy przedstawiciel poezji portugalskiej XX w.), następnie „Presença” (1927–40 — poeta J. Régio, krytyk J.G. Simões, prozaik M. Torga); pisarze zrażeni wizjonerstwem saudosismo i literackością „Orpheu”, upatrywali odrodzenie kultury portugalskiej w demokratyzacji literatury i sztuki (pismo „Seara Nova” 1921–79 — prozaicy: R. Brandão, J.M. Ferreira de Castro, A. Ribeiro); tendencja ta, wzmocniona w latach 30. przykładem autorów amer. oraz brazylijskich tzw. pisarzy północno-wschodnich, rozwinęła się w postaci neorealizmu (Ferreira de Castro — prekursor, A. Alves Redol, Ribeiro, M. da Fonseca, J. Rodrigues Migueis, F. Namora, C. de Oliveira, J. Cardoso Pires, w poezji — J. Gomes Ferreira); 1947 pojawiła się w Portugalii surrealistyczna poezja (A.M. Lisboa, E. Gonçalves, M.C. de Vasconcelos, J. de Sena) i proza, w latach 60. — poezja eksperymentująca (H. Helder). Współczesną literaturę portugalską reprezentują — poza wymienionymi — m.in. prozaicy: V. Ferreira, J. Saramago, U. Tavares Rodrigues, A. Bessa Luís, M.J. de Carvalho, M. Velho da Costa, poeci: V. Nemésio i N. Corréia, dramatopisarz L.F. Rebelo; wśród krytyków i historyków literatury wyróżniają się J. do Prado Coelho i A.J. Saraiva. Nagroda Camoesa jest przeznaczona dla pisarzy portugalskojęzycznych z całego świata.
