Niger. Historia

Niger. Historia.

Obszar obecnego Nigru był zamieszkany od górnego paleolitu. Postępujące od III tysiąclecia p.n.e. pustynnienie obszaru Sahary spowodowało migrację na południe, ku dolinie rzeki Niger, początkowo ludów rolniczych, potem pasterzy bydła utożsamianych z Fulanami. Ich miejsce zajmowali napływający od początku I tysiąclecia n.e. z północnego wschodu Tuaredzy, biali koczownicy hodujący dromadery. Od IV w. rozwijali oni karawanowy handel transsaharyjski (złoto, miedź, sól, proso). Południe Nigru stanowiło peryferie i obszar ścierania się wpływów 3 ośrodków politycznych: Songhaju od zachodu, Kanem (później Bornu) od wschodu i Hausa od południa. Po upadku Songhaju (pokonanego 1591 przez Maroko) na terenie Nigru schronił się odłam Songhajów — lud Dżerma. Hausa utworzyli liczne miasta-państwa na obszarze obecnej północnej Nigerii, a upadek Mali ułatwił im ekspansję ku północy, na południowe tereny współczesnego Nigru. Państwo Kanem powstało z koalicji plemion z okolic jeziora Czad. Kontrolę nad nim przejął napływający tam od XII w. lud Kanuri. Od VII w. następowała powolna islamizacja obszaru Nigru (z czym wiązało się rozpowszechnienie niewolnictwa). Islamizacja objęła najpierw Tuaregów, którzy od XI w. kolonizowali Air, gdzie 1405 założyli sułtanat ze stolicą w Agades. Susza 1735–56 ułatwiła im dalszą ekspansję na południe. Na początku XIX w. muzułmański reformator, Usman dan Fodio, założył sułtanat Fulanów w Sokoto (północna Nigeria) i pod hasłem świętej wojny podporządkował miasta-państwa Hausa (część mieszkańców uszła na teren dzisiejszego Nigru).

Pierwszym Europejczykiem, który dotarł na tereny obecnego Nigru, był Szkot M. Park (początek XIX w.), ale najobfitszą dokumentację zebrał Niemiec H. Barth (1850–55). Na konferencji w Berlinie (1884–85) obszar ten został włączony do francuskiej strefy wpływów, a konwencja francusko-brytyjska 1890 wytyczyła jego granicę z brytyjską Nigerią. Francja podpisała traktaty z niektórymi lokalnymi władcami, a 1899 dokonała zbrojnego podboju pozostałego terytorium, pokonując m.in. Rabiha, sudańskiego wodza, zdobywcę Bornu (1893). Zdecydowany opór stawili Tuaregowie — Francuzi zajęli Agades dopiero 1904, a 1916–17 musieli ponownie stawić czoło ich powstaniu. W 1900 na obszarze Nigru utworzono francuską administrację wojskową, 1920 zastąpioną rządami cywilnymi. W 1911 terytorium włączono do Francuskiej Afryki Zachodniej, w której składzie 1922 powołano odrębną kolonię Niger. W 1940 kolonia pozostała pod kontrolą Vichy, ale 1942 przejęli ją Wolni Francuzi gen. Ch. de Gaulle’a. W 1946 Niger został przekształcony w terytorium zamorskie w składzie Unii Francuskiej, a jego reprezentanci zasiedli w parlamencie w Paryżu. Na mocy ustawy z 1957 terytorium uzyskało autonomię, parlament i rząd. W referendum 1958 mieszkańcy Nigru wypowiedzieli się za autonomią wewnętrzną w ramach Wspólnoty Francuskiej, wbrew ekipie rządzącej, która domagała się natychmiastowej niepodległości kraju. 18 XII 1958 powstała autonomiczna Republika Nigru, na czele rządu stanął H. Diori z Nigerskiej Partii Postępowej (PPN), założonej 1946 jako sekcja Afrykańskiego Zrzeszenia Demokratycznego (działającego od 1946 we Francuskiej Afryce Zachodniej).

3 VIII 1960 ogłoszono pełną niepodległość Nigru, który niezwłocznie przystąpił do ONZ. W tym samym roku wprowadzono rządy jednopartyjne PPN, a jej przywódca Diori (któremu sprzyjała Francja) został wybrany na prezydenta (reelekcje 1965 i 1970). Jednak od 1968 w Nigrze panowała susza (szczególnie dotkliwa 1973–74) i 1974 prezydent Diori, oskarżany o nieudolność i korupcję, został obalony i uwięziony przez podpułkownika S. Kountché, który wprowadził dyktaturę wojskową i rządził krajem jako przewodniczący Najwyższej Rady Wojskowej. Stabilizacja wewnętrzna, dobre stosunki z Francją i dochody z nowo uruchomionej eksploatacji uranu nie wystarczyły do znaczącego podniesienia poziomu życia ogółu społeczeństwa. Trwały walki z Tuaregami. W 1985 wydalono z kraju wszystkie klany Tuaregów uznane za „nienigryjskie”. Kountché utrzymał się u władzy (mimo dokonanych na niego zamachów 1976 i 1983) do śmierci 1987. Jego miejsce w państwie zajął szef sztabu armii, gen. A. Saibou — 1989 wprowadził on nową konstytucję, przywrócił rządy cywilne, utworzył Ruch Narodowy na rzecz Rozwoju Społecznego (NDS), jako jedyną legalną partię w Nigrze, i został wybrany na jej szefa, a potem na prezydenta państwa. Wskutek oporu niezadowolonych (strajk generalny, demonstracje studenckie, powstanie Tuaregów), wprawdzie krwawo tłumionego, 1991 przywrócono wielopartyjność i zwołano Konferencję Narodową, która powołała rząd tymczasowy. W 1992 projekt konstytucji został zatwierdzony w referendum.

Wybory prezydenckie 1993 wygrał M. Ousmane z Konwencji Demokratycznej i Społecznej (CDS), wchodzącej w skład koalicji Sojuszu Sił Przemiany (AFC), która zwyciężyła też w wyborach parlamentarnych. Koalicja rozpadła się, a konflikt prezydenta Ousmane ze Zgromadzeniem Narodowym pogłębił się po wygraniu przez MNSD (dawny MNDS) przedterminowych wyborów 1995 i utworzeniu przez tę partię koalicji rządowej. W I 1996 junta wojskowa obaliła prezydenta, zawiesiła konstytucję i działalność partii politycznych oraz rozwiązała parlament i rząd. Władzę objęła Rada Ocalenia Narodowego z podpułkownikiem I.B. Mainasssara na czele, który jeszcze w tym samym roku wprowadził nową konstytucję (rozszerzającą uprawnienia prezydenta), utworzył partię p.n. Związek Niezależnych na rzecz Odnowy Demokracji (UNIRD) oraz wygrał wybory prezydenckie, a jego partia — wybory parlamentarne. W kolejnym wojsk. zamachu stanu (IV 1999) Mainassara zginął, rządy przejęła Rada Pojednania Narodowego, a szefem państwa został stojący na jej czele mjr D.M. Wanké, dowódca Gwardii Prezydenckiej. Rada wprowadziła nową konstytucję (ograniczającą kompetencje prezydenta na rzecz parlamentu i rządu) i przekazała rządy cywilom.

Wybory prezydenckie 1999 wygrał Tandja Mamadou z MNSD, a parlamentarne — jego partia, która jednak nie uzyskała bezwzględnej większości i utworzyła rząd koalicyjny z CDS. Sukcesem nowych władz było rozbrojenie powstańców spośród Tuaregów i Tubu (2000) i uzyskanie pożyczek z instytucji międzynarodowych. Opozycja parlamentarna i pozaparlamentarna (12 partii) skupiła się w koalicji p.n. Koordynacja Sił Demokr. (CFD) z M. Issoufou na czele (przewodniczący Nigerskiej Partii na rzecz Demokracji i Socjalizmu–Tarayya), dążącej do obalenia rządu. W kraju rosną wpływy islamistów. Odżył konflikt graniczny z Beninem (incydenty V i VIII 2000). Wybory 2004 (lokalne, prezydenckie i parlamentarne) przyniosły zwycięstwo dotychczasowemu prezydentowi i popierającym go partiom: Tandja Mamadou został wybrany na 2. kadencję. Rząd zaprzeczył, by w kraju istniało dalej niewolnictwo; z tego względu odwołano ceremonię, w trakcie której miano wyzwolić 7000 niewolników; W 2007 Ruch na Rzecz Sprawiedliwość, nowa grupa zbrojna, złożona głównie z Tuaregów, zdestabilizował sytuację na północy kraju atakując cele wojskowe i cywilne; Dążenie M. Tandji do zachowania urzędu prezydenta (konstytucja z 1999 przewidywała możliwość 1 reelekcji) doprowadziło do kryzysu politycznego w 2009. Tandja rozwiązał parlament i przeprowadził referendum w sprawie zmian konstytucyjnych. Społeczeństwo (oficjalnie) poparło projekt wzmocnienia władzy prezydenckiej; 2010 w wyniku wojskowego zamachu stanu został obalony prez. Tandja, władzę przejęła Rada Najwyższa na rzecz Przywrócenia Demokracji, na czele ktorej stanął kapral S. Djibo.