Malta. Historia

Malta. Historia.

Pierwsze ślady ludzkiego osadnictwa na Malcie sięgają 4 tysięcy lat p.n.e. i zostały znalezione w jaskini Ghar Dalam na południu wyspy. Archeologiczne wykopaliska na wyspie Gozo wskazują na pozostałości świątyń megalitycznych z ok. 3200 p.n.e., najstarszych wolno stojących budowli na świecie. Obecność licznych świątyń zdaje się potwierdzać teorię, że Malta była Świętą Wyspą dla neolitycznych społeczności basenu Morza Śródziemnego. W IX w. p.n.e. została skolonizowana przez Fenicjan. W 480 p.n.e. Fenicjanie zostali pokonani przez Kartagińczyków, którzy pozostali tam przez 2 kolejne wieki. Dopiero w wyniku II wojny punickiej (218 p.n.e.) wyspa Malta stała się prowincjonalną częścią imperium rzymskiego. W 60 r. przebywał na wyspie św. Paweł. Po podziale cesarstwa rzymskiego znalazła się w granicach Bizancjum (533). W 870 podbita przez berberską dynastię Aghlabidów z Afryki Północnej. Cywilizacja arabska wywarła ogromny wpływ na ukształtowanie się kultury maltańskiej (gł. w dziedzinie języka i architektury). Wpływy te pozostawały wyraźne aż do XIII w. W 1091 muzułmanie zostali wyparci przez Normanów, co powiązało losy Malty z Sycylią. 1266–83 w posiadaniu Andegawenów. 1283 zajęta przez Aragończyków, którzy 1492 wygnali z Malty Żydów.

W 1530 król Hiszpanii Karol V podpisał akt, na mocy którego wyspa Malta została przekazana zakonowi joannitów (kawalerów maltańskich), co zapoczątkowało okres dziejów wyspy. W 1565 joannici obronili wyspę przed atakiem Osmanów, 1566 wielki mistrz zakonu założył nową stolicę Vallettę, do której 1571 została przeniesiona siedziba zakonu. Joannici założyli wiele innych dobrze ufortyfikowanych nowych miast. W 1798 wielki mistrz F. von Hompesch poddał wyspę Napoleonowi Bonapartemu, ale obecność Francuzów na wyspie wywołała powstanie miejscowej ludności. Rok później Wielka Brytania objęła Maltę opieką w imieniu Królestwa Obojga Sycylii, a IX 1800 została włączona do Korony brytyjskiej. W 1802 pokój w Amiens, zwrócił wyspę joannitom, ale na skutek oporu miejscowej ludności pozostała ona w rękach Brytyjczyków, a 1814 w wyniku traktatu paryskiego stała się kolonią Wielkiej Brytanii, położoną strategicznie na Morzu Śródziemnym na szlaku do Indii. W 1843 została ustalona pisownia języka maltańskiego, który stał się językiem literackim (1882 wprowadzony do szkół oprócz włoskiego, 1933 uznany za oficjalny, oprócz włoskiego i angielskiego). W 1887 ogłoszono pierwszą konstytucję kolonii, zawieszoną 1903. W 1921 została uchwalona druga konstytucja, także zawieszona 1930.

W czasie II wojny światowej 1940–43 wyspa Malta była ważną brytyjską bazą morską i lotniczą w środkowej części Morza Śródziemnego oraz celem wielu nalotów włoskich i niemieckich z baz na Sycylii (tzw. bitwa powietrzno-morska o Maltę). Po zakończeniu działań wojennych Maltańczycy otrzymali autonomię wewnętrzną i zaczęli dążyć do samostanowienia. Ruchem tym kierowała Maltańska Partia Pracy. W 1947 została ogłoszona trzecia konstytucja. W 1962 proklamowano Państwo Malty jako część brytyjskiej Wspólnoty Narodów (Brytyjczycy kontrolowali politykę zagraniczną i obronną).

Malta uzyskała niepodległość 21 IX 1964 i przystąpiła do ONZ. Wielka Brytania zachowała jednak prawo do zachowania baz wojskowych na wyspie (do 1967, kiedy Malta wypowiedziała układ). W 1971 po długich i trudnych rokowaniach zawarto prowizoryczne porozumienia maltańsko-brytyjskie, renegocjowane 1972. Od 1974 Malta jest republiką. Ostatni żołnierze brytyjscy opuścili wyspę 1979. Do 1971, 1987–96 i od 1998 rządy sprawowała Partia Narodowa, 1971–87 i 1996–98 labourzyści. Na początku lat 80. premier D. Minitof, współpracujący ściśle z Libią, przeprowadził istotne reformy wewnętrzne, w tym nacjonalizację najważniejszych sektorów gospodarki, m.in. bankowości, transportu i telekomunikacji. W 1983 nastąpiło uwłaszczenie własności kościelnej, 1993 wprowadzono ponownie samorząd lokalny. W 2004 Malta przystąpiła do UE, a w 2008 wprowadziła do obiegu euro.