Islandia. Historia

Islandia. Historia.

Wyspa prawdopodobnie nie znana w starożytności. W VIII–IX w. powstawały tam eremy mnichów irlandzkich. Od ok. 870 zasiedlana przez osadników norweskich (wg niepewnej tradycji: od 874 — założenie osady Reykjavík, do 930 — zakończenie podziału wszystkich ziem uprawnych i pastwisk). Utworzyli oni na Islandii organizację państwową opartą na rządach lokalnych wodzów oraz starszyzny rodowej, mających decydujący głos na lokalnych wiecach (ting) oraz na powstałym 930 nadrzędnym wiecu centralnym (Althing), dysponującym najwyższymi uprawnieniami ustawodawczymi i sądowymi, Istnienie wieców nie zapobiegło licznym sporom i walkom między rodami. W 1000 Althing uchwalił przyjęcie przez Islandię chrześcijaństwa, 1056 i 1106 utworzono 2 biskupstwa podporządkowane norweskiej hierarchii kościelnej. Okres niepodległości (X–XII w.) był zarazem epoką rozkwitu kultury islandzkiej (sagi). Skutkiem antagonizmów rodowych oraz braku centralnej władzy wykonawczej była toczona w XIII w. wojna domowa, podczas której skłócone strony odwoływały się wielokrotnie do interwencji norweską, co ułatwiło królom Norwegii zawładnięcie 1262–64 wyspą. W 1380 wraz z Norwegią Islandia przeszła pod panowanie władców Danii. W 1537–50 Chrystian III narzucił Islandii luteranizm, łamiąc opór części społeczeństwa i duchowieństwa katolickiego.

Pogarszający się stopniowo od XIII w. klimat, korsarstwo na Oceanie Atlantyckim, ograniczenia handlowe wprowadzone przez Danię (monopol duński na handel z Islandią), wybuchy wulkanów i epidemie chorób — uniemożliwiały XIV–XVIII w. rozwój gospodarczy i demograficzny wyspy. Przełom klimatyczny pod koniec XVIII w. oraz redukcja ograniczeń handlowych (1787) zapoczątkowały powolną poprawę warunków życia Islandczyków. Po oderwaniu się Norwegii od Danii (1814) Islandia pozostała przy koronie duńskiej. Ruch odrodzenia narodowego, który wyłonił się w 1. połowie XIX w. wśród młodej i nielicznej inteligencji islandzkiej, rozpoczął zabiegi o niezależność Islandii. W ich wyniku 1843 Dania przywróciła Althing (jako zgromadzenie doradcze), 1854 zniesiono ograniczenia handlowe, a 1874 Islandia otrzymała ograniczoną autonomię, rozszerzoną 1903. W 1870–90 nastąpiła znaczna emigracja ludności do Stanów Zjedn. i Kanady. Na przełomie XIX i XX w. ukształtował się islandzki ruch spółdzielczy, powstały pierwsze partie polityczne i związki zawodowe. W 1911 założono uniwersytet w Reykjavíku. 1 XII 1918 Islandię proklamowano suwerennym państwem w unii personalnej z Danią; 1920 Althing uchwalił konstytucję.

W czasie II wojny światowej, po opanowaniu 1940 Danii przez wojska niemieckie, na Islandii wylądowały oddziały brytyjskie, 1941 zastąpione przez amerykańskie. 17 VI 1944, na podstawie referendum przeprowadzonego po upływie terminu 25-letniej unii z Danią, Islandię ogłoszono republiką. W 1946 przystąpiła do ONZ. Od 1948 korzystała z pomocy amerykańskiej w ramach planu Marshalla. Od 1949 należy do NATO, choć nie ma własnych sił zbrojnych, oprócz straży przybrzeżnej. Utrzymuje bliską współpracę z krajami skandynawskimi: od 1953 jest członkiem Rady Nordyckiej, od 1970 również EFTA. W 1. połowie XX w., dzięki rozwojowi rybołówstwa i przetwórstwa ryb, nastąpiło szybkie podniesienie się standardu życia Islandczyków; uzależnienie gospodarki od stanu przemysłu rybnego wywoływało jednak gwałtowne trudności ekonomiczne w okresach spadków cen ryb na światowych rynkach i w efekcie zniknięcia ławic śledzi w 2. połowie lat 60. Chroniąc swą gospodarkę Islandia rozszerzyła strefę wyłącznego rybołówstwa wokół wyspy (stopniowo 1958, 1972 i 1975 — z 4 do 200 mil mor.), co stało się przyczyną konfliktu z państwami zainteresowanymi połowami na północnym Oceanie Atlantyckiego (tzw. wojny dorszowe). Wielopartyjny system polityczny wymusza formowanie koalicyjnych gabinetów i częste zmiany rządowe.