Francja. Polonia i Polacy
 
Encyklopedia PWN
Francja. Polonia i Polacy.
Emigracja pol. do Francji rozpoczęła się pod koniec XVIII w. (emigracje polityczne z ziem polskich). Pierwszy spis emigrantów pol. z 1839 zawierał nazwiska 3472 osób. Na pocz. XX w. zaczęli napływać pol. górnicy i robotnicy rolni. Przed I wojną świat. pracowało we Francji ok. 10 tys. Polaków. W 1910 powstało w Paryżu Koło Pomocy; zostały utworzone szkoły pol. w koloniach górniczych w Lallaing (1910), Guesnain (1912) i Barlin (1914); do zarządu Koła weszli m.in.: J.J. Lipkowski (prezes), S. Żeromski oraz W. Gąsiorowski — założyciel (1910) Pol. Tow. Gimnastycznego „Sokół” w Paryżu i pośrednio wielu gniazd sokolich w ośr. polonijnych (niektóre istnieją do dziś); inteligencja twórcza grupowała się wokół zał. 1910 Tow. Pol. Artyst.-Literackiego. Po wybuchu I wojny świat. przy armii fr. utworzono pol. siły zbrojne (Armia Polska we Francji w I wojnie światowej, Komitet Narodowy Polski). W latach międzywojennych potężna fala uchodźców zarobkowych przybyła do Francji gł. z Westfalii (liczba ich wzrastała do wybuchu II wojny światowej); ok. 30 tys. górników (z rodzinami — ok. 100 tys.) osiedliło się w dep. Pas-de-Calais i Nord. „Westfalczycy” przyjechali z własnymi organizacjami, wydawnictwami, prasą („Narodowiec”, „Wiarus Polski”) oraz duchowieństwem i nadawali ton pol. wychodźstwu zarobkowemu. W 1919–38 z Polski do Francji wyemigrowało ok. 650 tys. osób, powróciło zaś ok. 195 tys.; fr. spis ludności z 1931 wykazywał 508 tys. obywateli pol., gł. robotników; w Pas-de-Calais i Nord Polacy stanowili 35,5% ogółu ludności (w całej Francji — 1,2%); ponadto większe skupiska tworzyli Polacy w Regionie Paryskim, w Grand Est i Pikardii; słabo zasymilowana Polonia tworzyła gęstą sieć związków i organizacji; 1928 działało 138 stowarzyszeń; 50 organizacji ponadlokalnych skupiało związki o różnym charakterze; ożywioną działalność prowadziła Pol. Misja Katol.; poza tym Polacy brali żywy udział w działalności fr. związków zaw.; 1936 sekcja pol. w CGT (Confédération Générale du Travail) liczyła ok. 80 tys. czł.; 1938 przystąpił do niej Związek Robotników Pol. (zał. 1924). Robotnicy pol. solidarnie uczestniczyli w strajkach i demonstracjach; rosły wśród nich wpływy komunistów, których ideologię popularyzował „Dziennik Ludowy” wyd. przez czł. grup pol. przy FPK.
Po klęsce wrześniowej 1939 do Francji napłynęła emigracja wojenna (15–20 tys.); w czasie okupacji ok. 20 tys. Polaków z Poznańskiego i Łódzkiego zostało przez Niemców przesiedlonych do Alzacji i Lotaryngii; 2 IX 1939 w Lille utworzono Pol. Kom. Obywatelski; 9 IX przystąpiono do formowania armii (Wojsko Polskie we Francji 1939–40); 30 IX 1939–17 VI 1940 we Francji przebywały pol. władze wojsk. i państw. (rząd Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie). Polacy przystąpili do ruchu oporu m.in. w oddziałach maquis, jak i w związanych z rządem RP na uchodźstwie organizacjach: Wojsko Pol., Pol. Organizacja Wojsk. i Polska Organizacja Walki o Niepodległość „Monika”; ogółem we fr. ruchu oporu uczestniczyło ok. 50 tys. Polaków. Po zakończeniu wojny do Francji przybywali pol. dipisi (ok. 100 tys.); wskutek licznych przemieszczeń liczba pol. dipisów we Francji zmalała do 11,5 tys. (1950), by znowu wzrosnąć do ok. 30 tys. (1955). W 1946–48 do Polski powróciło ok. 72 tys. Polaków, gł. górników z tzw. starej emigracji; w latach 70. i 80. przybyło do Francji kilkadziesiąt tys. osób (tzw. emigracja ekon.); po 1968 i 1980 — kilkanaście tys. osób — emigracja polit., gł. ośr. Paryż. Obecnie Polonię fr. szacuje się na 800 tys.–1 mln osób; jest ona niejednolita; zasadniczą i liczniejszą jej część tworzą 4 pokolenia emigracji międzywojennej, drugą (mniej liczną) — przybysze powojenni; znacznie zmieniła się struktura zaw.; wskutek likwidacji kopalń węgla i zmian w przemyśle, górnictwo przestało być gł. zajęciem Polaków; rosnący wskaźnik robotników wykwalifikowanych, a zwłaszcza umysłowych, świadczy o awansie grupy pol. we Francji; istotny jest także wkład pol. wychodźców do gospodarki i kultury tego kraju. Mimo asymilacji nie oddalają się od pol. kultury i tradycji; działają 4 katedry języka pol. (2 w Paryżu oraz w Lille i Nancy); na 9 uczelniach fr. są prowadzone lektoraty języka pol.; w Paryżu działa Ośr. Kultury Pol., stacja nauk. PAN, Biblioteka Polska oraz w Maisons-Laffitte pod Paryżem wydawnictwo Instytut Literacki. Mimo upadku licznych dawniej organizacji Polonia fr. nadal utrzymuje swoje reprezentacje; działa Kongres Polonii Francuskiej; istnieją towarzystwa społ. i kult.; liczne jest harcerstwo; działają zespoły muz. i taneczne; istnieje kilka organizacji katol. z licznymi kołami w terenie; problemy współegzystencji Polonii ze społecznością w kraju zamieszkania stara się rozwiązywać Wspólnota Pol.-Fr. (Communauté Franco-Polonaise).
Bibliografia
Polonia w Europie, red. B. Szydłowska-Ceglowa, Poznań 1992.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia