Brazylia. Polonia i Polacy

Brazylia. Polonia i Polacy.

Pierwsze wiadomości o Polakach na terenie Brazylii pochodzą z okresu walk Hiszpanów i Portugalczyków o ten kraj z Holandią; w armii hol. zasłynęli K. Arciszewski i Z. Szkop. Po wojnach napoleońskich przybyli do Brazylii pierwsi wychodźcy polit., następnie uczestnicy pol. powstań nar. (m.in.: A. Przewodowski, Trompowscy, F. Rozwadowski, B. Rymkiewicz, A. Brodowski, H. Babiński); przyczynili się oni do umocnienia państwowości oraz rozwoju życia gosp. i kult. nowego kraju. Za początek emigracji zarobkowej uważa się przybycie do Brazylii (1869) 16 rodzin z Górnego Śląska, które osiedliły się w Paranie (pomagał im E. Saporski-Woś) i zał. pierwszą pol. kolonię Pilarzinho; nasilenie emigracji z ziem pol. do Brazylii przypada na tzw. gorączkę brazylijską. Ogółem do 1914 znalazło się w Brazylii ponad 150 tys. pol. emigrantów. Od I wojny świat. fala emigr. opadła, pewne nasilenie nastąpiło 1914–22 i 1928–31; ogółem 1918–39 przybyło do Brazylii ok. 50 tys. Polaków; w czasie II wojny światowej prawdopodobnie — 3 tys. Polaków; po jej zakończeniu osiedliło się ich w Brazylii killkanaście tysięcy. Pierwsza pol. organizacja Towarzystwo Polskie im. Tadeusza Kościuszki (zał. 1890); w tym samym roku zał. w Rio de Janeiro towarzystwo Zgoda; pierwsza pol. szkoła powstała 1876 w Orleans (H. Durski); 1892 K. Szulc zaczął wydawać w Kurytybie „Gazetę Polską w Brazylii”. W 1918–38 Polonia brazylijska przejawiała większą aktywność społ. i polit.; zwiększyła się liczba organizacji, wzrosła liczba szkół pol. (1935 — ponad 300). W 1929 w Paranie powstała Pol. Partia Republikańska z profesorem Sz. Kossobudzkim na czele, która wprowadziła do Kongresu Stanowego 2 deputowanych; dalszy rozwój życia społ.-polit. Polonii zahamowały wyd. 1938 dekrety, zmierzające do likwidacji w Brazylii odrębności narodowościowych. W czasie II wojny światowej Polonia brazylijska zał. sieć Kom. Niesienia Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce; utworzyła Związek Ochotników Pol. z Ameryki Południowej (przewodniczący W. Breowicz); ok. 580 ochotników wstąpiło do Pol. Sił Zbrojnych. Liczbę Polaków w Brazylii szacuje się obecnie na 800 tys.; większe skupiska w stanach: Parana, Rio Grande do Sul (Erechim), Santa Catarina, Săo Paulo, Espírito Santo i Rio de Janeiro. Działalność Polonii skupia się w licznych organizacjach, zwłaszcza w Paranie (Uniăo Juventus, Tow. Pol. im. Tadeusza Kościuszki, Tow. im. marszałka J. Piłsudskiego, zał. 1905), Rio de Janeiro (Tow. Dobroczynne „Polonia”, zał. 1890), Săo Paulo (Rada Organizacji Polonijnych, zał. 1866) i Pôrto Alegre (Tow. „Polonia”, zał. 1898); od 1990 są podejmowane próby zjednoczenia organizacji polonijnych, powstały BRASPOL i konkurencyjna POLBRAS. Jednym z ważniejszych czasopism jest „Lud”. W Kurytybie znajduje się siedziba Pol. Misji Katol. (w Brazylii pracuje wielu pol. księży i zakonników). Polonia brazylijska wniosła duży wkład w życie gosp. Brazylii (ponad 200 tys. ha wykarczowanej puszczy, blisko 1 mln ha ziemi uprawianej obecnie), kult.-nauk. (Z. Ziembiński, W. Romanowski, Z. Wieliczka, A. Rydygier, Kossobudzki, J. Szymański, Cz. Bieżanko) i polit. (m.in.: R. Wachowicz, T. Sobociński, A. Bobiński, F. Gryzełko). Polonia brazylijska zorganizowała uroczyste obchody Tysiąclecia Chrztu Polski, a 1971 obchodzila stulecie emigracji pol. w Brazylii. Mimo upływu czasu i postepujących procesów asymilacyjnych Polonia brazylijska pozostaje jednym z żywiej działających centrów polonijnych na świecie.