Bośnia i Hercegowina. Historia

Bośnia i Hercegowina. Historia.

W starożytności obszar Bośni był zamieszkiwany przez plemiona Ilirów, Traków i Celtów. W połowie I w. n.e., gdy Ilirię podbili Rzymianie, obszar Bośni wszedł w skład rzymskiej prowincji Dalmacji, silnie zromanizowany, po burzliwym okresie wędrówki ludów został zasiedlony w VII w. przez Słowian. W X w. Bośnia stała się samodzielną jednostką polityczną, rządzoną przez własnych banów, jednakże okresy jej odrębności były krótkotrwałe. W XI w. podlegała przejściowo najpierw Bizancjum, następnie Serbii, od XII w. utrwalały się w niej wpływy Węgier, które pod pozorem zwalczania, uznanego przez Kościół za herezję, ruchu bogomilów narzuciły Bośni swoje zwierzchnictwo. Pod koniec XIV w., za rządów Stefana Tvrtka, pierwszego króla bośniackiego z lokalnej dynastii Kotromaniciów, Bośnia przejściowo zdobyła niepodległość. Następcy Tvrtka znów stali się wasalami Węgier, a Bośnia rozpadła się na drobne księstwa feudalne. Wyodrębniła się wówczas jej południowo-zachodnia część, której władca Stefan Vukćić przyjął 1448 tytuł Herceg od svetoga Save — stąd nazwa Hercegowiny.

W 2. połowie XV w. Turcy osmańscy, wypierając wpływy węgierskie z tego regionu, po niszczących najazdach dokonali 1463 podboju Bośni i 1482 Hercegowiny. Przez 400 lat oba kraje wchodziły w skład Turcji. Rządy tureckie spowodowały zahamowanie rozwoju gospodarczego. Żyźniejsze ziemie przypadły jako domeny sułtanowi i dowódcom wojskowym, podupadły górnictwo i handel, z rzemiosł utrzymał się jedynie wyrób broni i przedmiotów z kutych metali. Większość szlachty bośniackiej przyjęła islam (begowie). Zachowała dzięki temu swoje majątki i przywileje, a z biegiem czasu doszła do znaczenia na dworze sułtańskim. Brała też coraz większy udział w rządzeniu Bośnią i uzyskała dla niej pewną odrębność, trwającą do połowy XIX w. Chłopi pozostali przeważnie przy wyznaniach chrześcijańskich (w większości prawosławni, katolicy głównie w zachodniej Hercegowinie i środkowej Bośni), odmiennie niż mieszkańcy miast. Powstanie serbskie przeciw Turkom 1804 pod wodzą Jerzego Karadjordja wywołało żywy oddźwięk również w Bośni. U chłopów bośniackich budziło się pragnienie zrzucenia jarzma tureckiego i miejscowych begów, przy czym szukano oparcia w Serbii. Dochodziło do licznych powstań, z których największe wybuchło1875 w Hercegowinie i rozszerzyło się 1876 na Bośnię. Dokonywane przez wojska tureckie masakry ludności spowodowały interwencję Rosji i wojnę rosyjsko-turecką 1877–78.

Kongres berliński 1878 przyznał Austro-Węgrom zarząd i prawo do wojsk. okupacji Bośni i Hercegowiny (także sąsiadującego z nią sandżaku nowopazarskiego). Zapewniał obu krajom samorząd i pozostawiał je pod nominalnym zwierzchnictwem sułtana. Południowy skrawek Hercegowiny został przyłączony do Czarnogóry. Po pokonaniu oporu ludności rządy Austro-Węgier w Bośni i Hercegowinie (trwające do 1918) opierały się na szlachcie i wykorzystywały tamtejsze podziały religijne i narodowościowe. Częściowa reforma rolna nie usunęła głodu ziemi. Oficjalna aneksja Bośni i Hercegowiny przez Austro-Węgry 1908 wywołała wrzenie w kraju. Radykalna młodzież chłopska, związana z Serbią, organizowała spiski. Przeprowadzony przez rewolucjonistów serbskich zamach sarajewski 28 VI 1914, w którym zginął austro-węgierski następca tronu arcyksiążę Franciszek Ferdynand, stał się bezpośrednią przyczyną wybuchu I wojny światowej.

W 1918 Bośnia i Hercegowina weszła w skład nowo powstałego Królestwa SHS (od 1929 Jugosławii). W czasie II wojny światowej IV 1941 została włączona do Niezależnego Państwa Chorwackiego. Oswobodzona 1945 przez oddziały Tito, weszła w skład komunistycznej Jugosławii jako republika związkowa. Załamaniu się ustroju komunistycznego u schyłku lat 80. towarzyszyły w Jugosławii nasilające się tendencje odśrodkowe. W Bośni i Hercegowinie za niepodległością opowiadali się Chorwaci i Muzułmanie, sprzeciwiali się Serbowie. W X 1991 parlament republiki proklamował niepodległość, popartą przez chorwacko-muzułmańską część społeczeństwa w referendum 1 III 1992 i uznaną w kwietniu przez EWG i USA.

W III 1992 rozpoczęły się krwawe walki między Serbami a Muzułmanami i Chorwatami o podział Bośni i Hercegowiny. Sebowie z pomocą Belgradu opanowali 2/3 terytorium, zamykając Muzułmanów i Chorwatów głównie w obleganych miastach (Sarajewo). W trakcie wojny doszło nie notowanych w Europie po 1945 zbrodni wojennych. Według różnych szacunków zginęło ok. 200 tys. ludzi (m.in. rzeź Muzułmanów w Srebrenicy). Kolejnych kilkaset tysięcy uciekło za granicę. W wyniku tzw. czystek etnicznych doszło również do wielkich przemieszczeń pomiędzy tworzącymi się kantonami narodowo-religijnymi. Międzynarodowa mediacja oraz obecność wojsk ONZ nie doprowadziły do zaprzestania walk. Ofensywa chorwacka wyparła w 2. połowie 1995 Serbów z południowo-zachodniej Bośni. Pokój przyniosło dopiero porozumienie przywódców stron konfliktu w Dayton (USA) XI 1995. Przy zachowaniu jedności państwowej Bośni i Hercegowiny utworzono Federację Muzułmańsko-Chorwacką (51% terytorium) i Republikę Serbską (49%). W 1995–96 kontrolę nad przestrzeganiem porozumienia pokojowego sprawowały międzynarodowe 60-tysięczne siły IFOR pod dowództwem NATO, zastąpione następnie przez mniejsze siły stabilizacyjne SFOR, a XII 2004 przez EUFOR (7 tys., głównie z państw UE). Do osądzenia winnych zbrodni z czasów wojny domowej powołano Międzynarodowy Trybunał z siedzibą w Hadze. Proklamowanie niepodległości przez Kosowo (II 2008) postawiło pod znakiem zapytania stabilność państwowości Bośni i Hercegowiny.