Algieria. Historia

Algieria. Historia.

Terytorium obecnej Algierii zamieszkiwały w starożytności plemiona berberskie. Od XII w. p.n.e. na wybrzeżach powstawały fenickie osady handlowe, które w IX w. p.n.e. znalazły się w państwie Kartaginy. W III w. p.n.e. w głębi kraju powstało królestwo Numidii, włączone w I w. p.n.e. w skład imperium rzymskiego, nastąpił rozwój gospodarczy i kultularny (jeden ze spichlerzów Rzymu). W V w. n.e. przybrzeżne tereny opanował germański lud Wandalów, który 533 został wyparty przez Bizancjum. W 2. połowie VII w. tereny te podbili Arabowie. Zajęte przez Arabów terytorium (zw. przez nich Maghrebem Środkowym) przyłączono do kalifatu Umajjadów; berberska ludność została poddana islamizacji i długotrwałemu procesowi arabizacji (język i kultura). W 2. połowie VIII w. Berberowie uniezależnili się od kalifatu, przyjęli doktrynę charydżytów, tworząc lokalne państewka. W X w. terytorium Algierii zostało podbite przez szyickich Fatymidów. W średniowieczu teren Maghrebu Środkowego rzadko wchodził w skład jednego państwa, jedynie XII–XIII w. należał do imperium berberskich dynastii Almorawidów i Almohadów w Afryce Północnej i na Półwyspie Iberyjskim, wtedy też przez kilka dziesięcioleci trwał tam rozkwit gospodarki i kultury. Poza tym obszar ten, niszczony ciągłymi wojnami prowadzonymi przez lokalnych władców, był rozbity politycznie.

U schyłku XV w. w Afryce Północnej osiedlili się liczni muzułmański uchodźcy z Hiszpanii, zasilając osady piratów berberskich nękających żeglugę śródziemnomorską i wybrzeża Hiszpanii. W odwecie flota hiszpańska zaatakowała porty pirackie, zajmując m.in. 1509 Oran (zatrzymała go do 1708) i 1510 Algier. Zagrożeni hiszpańską ekspansją piraci zwrócili się o pomoc do Turków i 1519 przyjęli zwierzchnictwo sułtana. Turcy podporządkowali sobie wkrótce Maghreb Środkowy i wcielili do imperium osmańskiego pod arabską nazwą Al-Dżazair (Francuzi przejęli później tę nazwę jako Algérie, stąd polska Algieria). Od początku XVIII w. władzę w Algierii przejmowali lokalni władcy — dejowie, uniezależniający się od centralnego rządu w Stambule. Rozbój morski skierowany przeciwko europejskiej żegludze na Morzu Śródziemnym i Oceanie Atlantyckim był podstawą algierskiej gospodarki do początku XIX w. Turcy panowali głównie na terenach nadmorskich, natomiast nie zdołali ujarzmić plemion w głębi kraju.

W 1830 Francuzi zdobyli Algier i przystąpili do systematycznego podboju kraju, spotkali się jednak z zaciętym oporem algierskich plemion pod wodzą emira Abd al-Kadira (dopiero po rozbiciu 1847 głównych sił emira mogli opanować wnętrze Algierii). Powstania ludności berberskiej wybuchały jeszcze kilkakrotnie (m.in. powstania plemion górskich 1857, 1864–66, 1870–71). Rząd francuski przyznał Algierii status osadniczego terytorium zamorskiego Francji i od końca lat 40. XIX w. prowadził zorganizowaną akcję osadniczą (1936 liczba osadników wynosiła ok. 1 mln — gł. Francuzów, także Włochów, Hiszpanów, Maltańczyków). Kodeks tubylczy z 1881 zabraniał ludności muzułmańskiej przynależności do partii politycznych, związków zawodowych i innych organizacji. Niektóre z tych politycznych ograniczeń władze zniosły po I wojnie światowej i wówczas w Algierii zaczęły powstawać różne partie mające na celu obronę interesów narodowych — 1926 emigranci algierscy utworzyli w Paryżu organizację Gwiazda Północnoafrykańską, która 1937 przekształciła się w Partię Ludu Algierskiego. W 1931 Ben Badis założył Stowarzyszenie Alimów Algierskich, a 1938 Farhat Abbas stanął na czele Algierskiej Unii Ludowej. Algierskie ugrupowania polityczne żądały głównie zrównania w prawach ludności miejscowej z osadnikami oraz autonomii wewnętrznej z zachowaniem politycznej i ekonomicznej więzi z Francją.

W czasie II wojny światowej Algieria była terenem walk aliantów z wojskami rządu Vichy. Po zakończeniu wojny wewnętrzna sytuacja Algierii uległa zaostrzeniu, wśród ludności tubylczej coraz więcej było zwolenników zlikwidowania kolonialnej zależności. W 1946 powstał Ruch na Rzecz Triumfu Wolności Demokratycznej, który 1947 wyłonił konspiracyjną Organizację Specjalną z zadaniem przygotowania zbrojnego powstania. Wyłoniono organ kierowniczy — Komitet Rewolucyjny Jedności i Akcji, który po wybuchu powstania (1 XI 1954) przekształcił się we Front Wyzwolenia Narodowego (FWN). W 1954–58 trwało powstanie zbrojne, które objęło całą Algierię. W 1958 w Kairze został utworzony Tymczasowy Rząd Republiki Algierskiej (premier Farhat Abbas), który podjął rokowania z rządem francuskim zakończone (mimo zbrojnego oporu francuskich osadników z organizacji OAS) podpisaniem 18 III 1962 układu w Évian-les-Bains. Wzmożenie działań terrorystycznych przez bojówki OAS spowodowało masową emigrację ludności europejskiej (do połowy 1962 ok. 80% osadników opuściło Algierię).

W 1962 nastąpiło proklamowanie niepodległości Algierii, która przystąpiła do ONZ. W 1963 przyjęto pierwszą konstytucję. Premierem rządu republiki i, od 1963, pierwszym prezydentem został A. Ben Bella. W 1964 w Algierskiej Karcie Narodowej został nakreślony program rozwoju społeczno-politycznego państwa (algierski socjalizm), w którym jedyną i rządzącą partią został FWN. Od 1965 (wojskowy zamach stanu) rządy Rady Rewolucyjnej z H. Bumedienem na czele (1976–78 prezydent). Przeprowadzono reformy rolne i nacjonalizację przemysłu (1971 nacjonalizacja złóż ropy naftowej i gazu ziemnego). W latach 80. (od 1979 prezydent B. Dż. asz-Szazili) narastające trudności gospodarcze Algierii i związane z tym napięcia wewnętrzne (wzrastająca opozycja polityczna i aktywizacja fundamentalistów muzułmańskich).

W 1988 zamieszki w wielu miastach, po nich odbyło się referendum powszechne, ponad 90% ludności opowiedziało się w nim za reformami konstytucyjnymi. Zostały one przeprowadzone 1989 (m.in. wprowadzenie systemu wielopartyjnego). W gospodarce i polityce odejście od zasad algierskiego socjalizmu w kierunku budowy państwa demokratycznego i gospodarki rynkowej. W 1990 pierwsze wolne wybory do władz terenowych przyniosły zwycięstwo Muzułmańskiego Frontowi Ocalenia (53% głosów). Zaostrzający się konflikt między Muzułmańskim Frontem Ocalenia a rządzącym FWN doprowadził do zamieszek w stolicy Algierii zakończonych dymisją rządu i wprowadzeniem stanu wyjątkowego. W XII 1991 przeprowadzono wolne i powszechne wybory do parlamentu, I turę wygrał ponownie Muzułmański Front Ocalenia. Po zamachu stanu I 1992 (przejęcie władzy przez wojsko, dymisja prezydenta, anulowanie wyborów powszechnych), utworzono 5-osobową radę państwa do czasu rozpisania nowych wyborów prezydenckich. W II 1992 ponownie wprowadzono stan wyjątkowy, a w marcu zdelegalizowano Muzułmański Front Ocalenia. W VI 1992 zginął w zamachu prezydent M. Bu Dijafa; 1992–94 urząd prezydenta pełnił A. Kafi. W trwającej 1991–2002 wojnie domowej zginęło ponad 100 tysięcy ludzi (żołnierzy i ludności cywilnej). Od 1994 obok prześladowań działaczy muzułmańskich i ich zwolenników trwały próby porozumienia się z opozycją, gł. berberską i umiarkowanymi fundamentalistami. W XI 1994 w Rzymie odbyło się spotkanie przedstawicieli kilkunastu algierskich partii politycznych zmierzające do zakończenia walk i respektowania praw człowieka w Algierii, nie uznane przez rząd.

W 1995 L. Zeroual (pełniący funkcję głowy państwa od I 1994) został wybrany na prezydenta, 1996 w referendum przyjęto konstytucję umacniająca pozycję urzędu prezydenckiego. W wyborach parlamentarnych VII 1997 większość mandatów zdobyli zwolennicy Zerouala z Narodowego Zgromadzenia Demokratycznego (RND), podobnie jak w wyborach samorządowych X 1997 i pierwszych wyborach do izby wyższej parlamentu, Rady Narodu (XII 1997). W kolejnych wyborach prezydenckich zbojkotowanych przez opozycję, zwyciężył popierany przez armię A. Buteflika (1999, reelekcja 2004 i 2009). Złożenie broni przez główne organizacje bojowe fundamentalistów do 2002 położyło kres krwawej fazie wojny domowej. Referendum powszechne (2005) zdecydowało o amnestii dla uczestników walk. Na przełomie 2010 i 2011 miały miejsce protesty antyrządowe. W zbojkotowanych przez opozycję wyborach prezydenckich w IV 2014 po raz czwarty zwyciężył Buteflika.