Korea. Historia (do 1948)

Korea. Historia (do 1948).

Przodkowie Koreańczyków pochodzą z obszaru między Uralem a Ałtajem; ok. V tysiącl. p.n.e. plemiona Han, Puy, Kogurjo i później Chin osiedliły się na Płw. Koreańskim i w Mandżurii; pierwszym mitycznym władcą Koreańczyków był Tangun, który miał panować w 2. poł. III tysiącl. p.n.e.; hist. królestwo Dzoson (Chosŏn) powstało w 1. poł. I tysiącl. p.n.e. na obszarze obejmującym południową część Mandżurii i północną część Płw. Koreańskiego; na pocz. II w. p.n.e. władzę w Dzosonie objął chiń. gen. Wiman; 108 p.n.e. ces. Wu Di z dyn. Han podbił Dzoson; odtąd Płw. Koreański znajdował się pod wpływami polit. i kult. Chin. W I w. n.e. powstały 3 państwa koreańskie: Kogurjo (w południowej Mandżurii), Silla (w południowo-zachodniej części Płw. Koreańskiego) i Pekdze (w południowo-wschodniej części Płw. Koreańskiego); w IV w. Kogurjo zajęło północną i środkową część Płw. Koreańskiego, a jego stolicą został Pjongjang; IV–VI w. w 3 królestwach upowszechnił się buddyzm; w tym czasie — za pośrednictwem państw koreań. — kultura chiń. docierała do Japonii; w VII w. Chiny we współpracy z Sillą podbiły Pekdze (660) i Kogurjo (668); przez następne lata wojska chiń. walczyły z dotychczasowym sojusznikiem; 676 Silla (uznając się za wasala cesarstwa chiń.) utrzymała władzę nad Płw. Koreańskim. W 918 władzę w przeżywającym kryzys królestwie objął gen. Wang Gon, który zał. dyn. Korjo (od niej pochodzi obecna nazwa kraju); nowa dynastia (jej stolicą został obecny Kesong) uznała za obowiązujący konfucjanizm i wprowadziła, także wg wzoru chiń., egzaminy na urzędników; powstała zamknięta klasa dygnitarzy cywilnych i wojsk. zarządzająca państwem; od XII w. Korjo przeżywało kryzys związany z napadami Dżurdżenów i konfliktem wewnątrz jangban, a 1258 zostało podbite przez Mongołów, stając się lennem dyn. Yuan; 1274 i 1281 Koreańczycy uczestniczyli w nieudanych inwazjach Kubilaja na Japonię; upadek dyn. Yuan (1368) stał się przyczyną wojny domowej w Korjo, która wybuchła między zwolennikami Mongołów a stronnikami nowej dyn. Ming; walki doprowadziły do zmiany dynastii także w Korjo; 1392 zwolennik Mingów gen. Li Songgje zdobył tron i ustanowił dyn. Li; nowy władca zreformował państwo, które wróciło do poprzedniej nazwy Dzoson. Kolejną stolicą został Seul; zmieniono system władania ziemią, na nowo ustalono wysokość podatków i powinności chłopskich; następnym wybitnym władcą z dyn. Li był Sejong Wielki (panował 1418–50); pod jego rządami Dzoson przeżywał rozkwit gosp. i kult.; 1446 opracowano alfabet nar. (hangyl), chociaż pismem dworu pozostały chiń. ideogramy; 2-krotne najazdy Japończyków 1592–98 Dzoson odparł z pomocą wojsk chiń.; kraj został zrujnowany i wyludniony; lojalność dyn. Li wobec Mingów ściągnęła 1636 na Dzoson inwazję Mandżurów; 1644 zdobyli oni władzę w Chinach i ustanowili dyn. Qing; władcy koreańscy stali się wasalami nowej dynastii. Umocnienie się Mandżurów w Chinach sprzyjało także stabilizacji wewn. w Dzoson; wpływy chiń., zwłaszcza izolacja od wpływów zewn. (jej przejawem były od końca XVIII w. prześladowania chrześcijan), spowodowały również stagnację gospodarki; przejawem niezadowolenia ludności był wzrost wpływów zał. 1860 sekty Tonghak, która wywołała wielkie powstanie chłopskie.

W latach 60. XIX w. Japonia i państwa zachodnie podjęły próby przełamania izolacji Dzosonu; 1876 Japonia narzuciła Koreańczykom nierównoprawny traktat, na którego mocy dla kupców jap. otwarto 3 porty; wkrótce zawarto kolejne tego typu traktaty z USA (1882), Wielką Brytanią i Niemcami (1883), Rosją (1884) i Francją (1886). Jednocześnie nasiliły się działania Japonii zmierzającej do przejęcia dotychczasowych wpływów chiń. na Płw. Koreańskim; sprawa ta podzieliła dwór król.: po stronie chiń. opowiedziała się królowa Min, po jap. — król Kojong; pokonane przez Japonię w wojnie 1894–95 Chiny zrzekły się zwierzchnictwa nad Dzosonem; zagrożenie niepodległości uaktywniło zwolenników unowocześnienia państwa; pod ich wpływem 1894 Kojong wydał Dekret reform, zmieniając najbardziej przestarzałe prawa; 1894 wybuchło, kierowane przez Tonghak, powstanie chłopskie; 1897 Kojong proklamował cesarstwo Tehan. Do rywalizacji z Japonią o wpływy w Mandżurii i na Płw. Koreańskim włączyła się Rosja; stało się to powodem wojny ros.-jap. 1904–05; działania zbrojne zaczęły się od ataku jap. na ros. bazy mor. w Port Artur i Inczhon; po wojnie Korea stała się jap. protektoratem (1907), a 1910 została przez nią anektowana jako prow. Chosŏn. W czasie konferencji wersalskiej 1919 w Korei odbyły się liczne demonstracje proniepodległościowe, krwawo stłumione przez wojsko; do końca panowania jap. społeczeństwo koreań. było poddane działaniom wynaradawiającym, a gospodarka — bezwzględnej eksploatacji.

Dopiero w czasie II wojny światowej USA, W. Brytania i Chiny opowiedziały się za niepodległością Korei; 1945 północną część Płw. Koreańskiego zajęły wojska sowieckie, na południowej wylądowały oddziały amer.; obie strefy okupacyjne rozdzielał 38 równoleżnik; pod koniec 1945 USA i ZSRR utworzyły wspólną komisję do powołania rządu ogólnokoreań.; jej działalność uniemożliwiła polityka przekształceń ustrojowych prowadzona przez komunistów w strefie sowieckiej; 1947 USA wycofały się z komisji, a 1948 powstały 2 państwa koreań.: Korea Południowa i Korea Północna.

Marceli Burdelski

Bibliografia

K.B. Lee Korea and East Asia: The Story of a Phoenix, London 1997;

Lee Ki-baik The History of Korea, Seul 1984.