II wojna świat. zapoczątkowała dekolonizację państw azjat.; 1943 niepodległość uzyskały Liban i Syria, a po wojnie świat. powstały lub uzyskały niepodległość: Korea, Wietnam, Indonezja (1945), Filipiny (1946), Indie, Pakistan (1947), Birma, Sri Lanka (dawniej Cejlon), Izrael (1948), Kambodża (1953), Laos (1954), Malaje (1957), Cypr (1960), Kuwejt (1961), Singapur (1965), Jemen Południowy (1967), Bahrajn, Federacja Zjedn. Emiratów Arab., Bangladesz (1971). Kolejna fala dążeń niepodl. pojawiła się w Azji Środkowej w wyniku rozpadu ZSRR; 1991 powstały lub odrodziły się do samodzielnego bytu państw.: Kazachstan, Turkmenistan, Uzbekistan, Tadżykistan, Kirgistan. Niepodległość polit. nie zlikwidowała wielu, sięgających często okresu przedkolonialnego, konfliktów etnicznych i rel. oraz sporów związanych z kształtowaniem się granic czy ambicjami dominacyjnymi. Stanowi to nadal źródło istniejących i potencjalnych konfliktów. W 1945–90 Azja była strefą konfrontacji podzielonego na przeciwstawne bloki świata; ich rywalizacja była także ważnym źródłem lokalnych konfliktów i napięć; często konflikty lokalne, jak koreań., indochiń., bliskowschodni, bangladeski i afgański, groziły przekształceniem się w konflikt o szerszym zasięgu. Obecnie w Azji można wyróżnić kilka regionów geopolit. o własnej specyfice polit., kulturowej i gospodarczej. Pierwszy z nich — Azja Południowo-Wschodnia, obejmuje Płw. Indochiński, Płw. Malajski oraz archipelagi: Filipiński i Indonezyjski. Po II wojnie świat. w regionie tym dominujący był konflikt w Indochinach: w wyniku
wojny indochińskiej 1946–54 doszło do podziału Wietnamu na komunist. DRW i prozachodnią Rep. Wietnamu; w Indonezji, na Filipinach i na Malajach partyzantka komunist., wspierana przez ZSRR i (po 1949) ChRL doprowadziła w 2. poł. lat 40. i w latach 50. do wojen domowych; konflikt między obu państwami wietn., popieranymi przez USA (Rep. Wietnamu) i ZSRR oraz ChRL (DRW) przekształcił się w latach 60. w
wojnę wietnamską, zakończoną układami paryskimi (1973); 1975 DRW zajęła terytorium Rep. Wietnamu, co umożliwiło w roku następnym proklamowanie Socjalist. Rep. Wietnamu. Wojna wietn. umożliwiła komunistom objęcie władzy w Kambodży i Laosie; interwencja wojsk wietn. w Kambodży (1978) doprowadziła do obalenia ludobójczego reżimu
Czerwonych Khmerów, ale zapoczątkowała wojnę domową w tym kraju; wkroczenie wojsk wietn. do Kambodży wywołało 1979 krótkotrwałą chiń.-wietn. wojnę graniczną; wojnę domową w Kambodży zakończyły 1991 porozumienia w Paryżu, które przewidywały bezpośredni udział ONZ w doprowadzeniu do pokoju; w wyborach, które odbyły się 1993, odmówili udziału Czerwoni Khmerowie; kolejne wybory przeprowadzone 1998 pod nadzorem 2 tys. międzynar. obserwatorów pozwoliły zażegnać kryzys między gł. siłami polit. kraju; praktyczny rozpad Czerwonych Khmerów na przeł. 1998 i 1999 stwarza nadzieję, że Kambodża wreszcie wejdzie na drogę pokojowego rozwoju; konflikty w Indochinach 1975–79 wywołały w tym rejonie falę masowego uchodźstwa.
Drugi region geopolit. — subkontynent ind. obejmuje Indie, Bangladesz, Nepal, Pakistan, Bhutan oraz Śri Lankę, Birmę i częściowo Afganistan; także i ten region był po II wojnie świat. widownią wielu konfliktów; od 1959 trwa spór prawny między Indiami a Chinami, który 1962 doprowadził do walk między obu państwami; 1965 między Indiami a Pakistanem doszło do działań zbrojnych związanych ze sporem o granicę w Kaszmirze, zakończonych rozejmem w Taszkencie 1966 (mediacja ZSRR); 1971 walka Pakistanu Wschodniego o autonomię doprowadziła do ponownego konfliktu zbrojnego między Indiami a Pakistanem i utworzenia niepodległego państwa Bangladesz; 1978 prokomunist. zamach stanu w Afganistanie doprowadził do wybuchu wojny domowej i interwencji sowieckiej (1979); stało się to źródłem tzw. konfliktu afgańskiego, w który przez udzielanie pomocy
modżahedinom zaangażowały się USA i państwa muzułm.; 1989 ZSRR wycofał swoje wojska, 1992 kontrolę nad Afganistanem przejęli modżahedini; wśród zwycięzców doszło do rozłamu; po zaciętych walkach umocniły się oddziały talibów (ekstremistów muzułmańskich), wspieranych przez fundamentalistów z Pakistanu, Iranu i Arabii Saudyjskiej; 1996 talibowie zajęli Kabul i proklamowali państwo oparte na zasadach islamu; Afganistan ogarnięty wojną domową pogrążył się w anarchii; mimo przewagi talibowie do 1999 nie zdołali ustanowić w kraju efektywnej władzy. Po atakach terrorystycznych w Nowym Jorku i Waszyngtonie 11 IX 2001 USA przeprowadziły 2001 operację militarno-polit. w Afganistanie przeciwko Usamie ibn Ladinowi i popierającym go afgańskim talibom.
Na trzeci region — Daleki Wschód — składają się: ChRL, Tajwan, Japonia i Korea; wojna domowa w Chinach 1946–49 zakończyła się zwycięstwem komunistów i proklamowaniem ChRL; na Tajwanie, pod ochroną floty USA, znalazły siedzibę władze Rep. Chiń.; zaostrzająca się po II wojnie świat. konfrontacja sowiecko-amer. doprowadziła do podziału Korei na 2 państwa: Koreę Północną i Koreę Południową; 1950–53 trwała wojna koreańska, rozpoczęta przez Koreę Północną; po stronie południowokoreań. walczyły pod flagą ONZ wojska 16 państw (gł. amer.), po stronie północnokoreań. oddziały chiń. przy materialnym wsparciu ZSRR. W latach 60. narastały kontrowersje sowiecko-chiń., które 1969 doprowadziły do krwawych incydentów granicznych i zasadniczej reorientacji polityki zagr. ChRL; stopniowa poprawa stosunków sowiecko-chiń. w latach 80. doprowadziła 1989 do pełnej ich normalizacji; po rozpadzie ZSRR Chiny, Japonia i Korea Południowa uznały państwa powstałe na jego obszarze i z większością z nich nawiązały stosunki dyplomatyczne. Nasiliły się dążenia do zjednoczenia Korei i tendencje reunifikacyjne w Chinach (porozumienia z Wielką Brytanią i Portugalią w sprawie przejęcia przez ChRL kontroli nad Hongkongiem 1997 i nad Makau 1999 oraz bezpośrednie kontakty z Tajwanem).
Czwarty region geopolityczny Azji obejmuje kraje Bliskiego Wschodu; cztery wojny izrael.-arab. (1948, 1956, 1967, 1973) postawiły świat przed tzw. problemem palestyńskim; ich następstwem była wojna domowa w Libanie (1975–90); odbiciem rywalizacji irańsko-arab. stała się 1980–88 wojna irańsko-iracka, a rozgrywek międzyarab. i dążeń dominacyjnych — agresja iracka na Kuwejt (1990); wojna w Zatoce Perskiej i klęska Iraku (1991) zakończyła rywalizację amer.-sowiecką na Bliskim Wschodzie. 2003 doszło do interwencji zbrojnej w Iraku przeprowadzonej przez koalicję antyterrorystyczną, skupioną wokół USA i Wielkiej Brytanii, która zakończyła upadkiem reżimu Husajna i zajęciem całego kraju.
W ostatnich latach nasiliły się w Azji tendencje do zacieśniania więzi regionalnych, co stwarza możliwości uzyskania przez kraje biedniejsze pomocy od szybciej rozwijających się gospodarczo sąsiadów; coraz większą rolę w gospodarce i polityce świat. odgrywa tworzący się makroregion Azji i Pacyfiku.
