Antarktyka. Odkrycia i podróże

Antarktyka. Odkrycia i podróże.

Wyspy leżące na peryferiach Antarktyki odkrywali: 1501–02 A. Vespucci, 1739–72 żeglarze fr. i 1772–75 J. Cook; odkrywcami kontynentu Antarktydy byli 28 I 1820 F.F. Bellingshausen i M.P. Łazariew. W 1. poł. XIX w. poszczególne fragmenty wybrzeży kontynentu odkryli: N. Palmer, J. Weddell, J.C. Ross, Ch. Wilkes, J. Dumont d’Urville. W 1874 G.S. Nares potwierdził istnienie kontynentu Antarktydy. W końcu XIX w. W. Brytania i Francja zał. pierwsze stacje nauk. na wyspach Antarktyki, przystąpiono także do badań Antarktydy; 1895 C. Borchgrevink pierwszy wylądował na wybrzeżu kontynentu; 1897–99 wyprawa na statku Belgica, pod dowództwem A. Gerlache↱a de Gomery, z udziałem H. Arctowskiego (kier. nauk.), A.B. Dobrowolskiego i R. Amundsena dokonała pierwszego zimowania w Antarktyce. Najwybitniejsi badacze Antarktydy na pocz. XX w.: N.O. Nordenskjöld, E. von Drygalski, R. Scott, J. Charcot, W. Filchner. Próbę dotarcia do bieguna południowego podjął 1908–09 E. Shackleton, który osiągnął 88°23'S; 1911 R. Amundsen został zdobywcą bieguna południowego, 1912 dotarł tam R. Scott. Pionierem lotnictwa na obszarze Antarktydy był 1928 G.H. Wilkins; 1929 R.E. Byrd dokonał pierwszego przelotu samolotem nad biegunem. Powstały nowe stacje nauk. na wyspach Antarktyki, zał. przez Norwegię, Nową Zelandię i Australię. Badania nauk. Antarktydy prowadziły początkowo gł. Stany Zjedn., opierając się na pracach badawczych stacji nauk. Little America (4 wyprawy pod kierownictwem Byrda, 1928–47); od 1946 działa wielka stacja amer. McMurdo. Aby uzasadnić swe roszczenia do poszczególnych części Antarktydy, W. Brytania, Argentyna, Chile, Francja i Australia zał. 1942–56 stacje nauk. na kontynencie. Do lepszego poznawania Antarktyki przyczynił się gł. Międzynar. Rok Geofiz. (1957–58), a także związane z nim prace przygotowawcze; do badań nauk. zastosowano nowocz. sprzęt transportowy (specjalne ciągniki, samoloty); 1957–58 V.E. Fuchs i E. Hillary po raz pierwszy przebyli w poprzek cały kontynent, a 1958 wyprawa radziecka zdobyła biegun względnej niedostępności; na Antarktydzie powstały 54 stacje prowadzące badania nauk. gł. z zakresu kartografii, geologii, oceanologii, glacjologii, meteorologii i magnetyzmu ziemskiego. W 1958 został powołany Kom. Nauk. do Badań Antarktyki (SCAR — Scientific Committee of Antarctic Research), w którego skład weszło 12 państw biorących udział w badaniu Antarktyki (Argentyna, Australia, Belgia, Chile, Francja, Norwegia, Nowa Zelandia, Związek Południowej Afryki, USA, W. Brytania, ZSRR). Prace zapoczątkowane podczas Międzynar. Roku Geofiz. są kontynuowane; na Antarktyce jest czynnych ok. 50 stałych stacji naukowych. W 1959 Polska przejęła od ZSRR stację Dobrowolski, w której prowadziły badania Pol. Wyprawy Antark.: I (1958–59) i II (1966–67); 1975–76 odbyła się pierwsza pol. wyprawa oceanograf. na morza antarktyczne na statku badawczym Profesor Siedlecki; 26 II 1977 otwarto na Wyspie Króla Jerzego pierwszą stałą pol. stację nauk. w Antarktyce. (Arctowski). W 1985 R. Swan wraz z towarzyszami osiągnął biegun bez użycia psich zaprzęgów i radia, 1989–90 pierwsza niezmechanizowana Wyprawa Transantarktyczna, kierowana przez Amerykanina W. Stegera i Francuza Jean-Louisa Etienne’a, przekroczyła Antarktydę psimi zaprzęgami, 1992 R. Fiennes i M. Stroud przekroczyli w poprzek Antarktydę na nartach, 1992 E. Kagge dotarł do bieguna samotnie na nartach, a 1997 powtórzył to Polak M. Kamiński. Od 1956 rozwój turystyki: rejsy statkami, loty helikopterami, przeloty samolotami pasażerskimi na małych wysokościach, wizyty w stacjach naukowych, wyprawy do wnętrza kontynentu w celu uprawiania wspinaczki wysokogórskiej (gł. Masyw Vinsona), narciarstwa, fotografowania przyrody lub powożenia psimi zaprzęgami. Zapoczątkowano badania naukowe nad wpływem ruchu turystycznego na stan polarnego środowiska naturalnego.