Związek Harcerstwa Polskiego

Związek Harcerstwa Polskiego (ZHP),

społ.-wychowawcza organizacja młodzieży i dzieci utworzona 1918 w wyniku zjednoczenia organizacji skautowych działających od 1911 na ziemiach pol. (harcerstwo);

1920 władze państw. nadały mu statut (zmieniony 1936); pocz. ideał wychowawczy ZHP nawiązywał gł. do koncepcji obozu narodowodemokr. (Polak-katolik), po 1930 dominowała idea wychowania państw. (wpływ działaczy obozu rządowego); wypracowano oryginalny, tylko częściowo nawiązujący do wzorów skautingu, ideał wych. odwołujący się do tradycji nar. (służba ojczyźnie, braterstwo ludzi); 1918 harcerstwo liczyło ok. 30 tys. harcerzy i harcerek, 1939 — 200 tys.; ZHP był trzecią pod względem liczebności organizacją skautingu świat., od 1922 należał do Międzynar. Biura Skautów w Londynie; podczas II wojny światowej IX 1939–I 1945 ZHP w kraju działał w konspiracji (Szare Szeregi), skupiał kilkanaście tys. harcerzy i harcerek; na uchodźstwie Nacz. Kom. Harcerskiemu w Wielkiej Brytanii podlegał m.in. ZHP na Wschodzie, liczący ok. 7 tys. członków; w grudniu 1944 na terenach wyzwolonych spod okupacji niem. PKWN powołał ZHP, w którym dominowali działacze ZWM, czł. Czerwonego Harcerstwa Tow. Uniw. Robotniczego; 1946–47 harcmistrze i instruktorzy przedwojennego ZHP po wstąpieniu do Związku podjęli próbę przywrócenia dawnego ideału wych. i tradycyjnej metodyki harcerskiej, 1948 zostali usunięci z organizacji; zniesiono podział na harcerstwo męskie i żeńskie, utworzono jedną Gł. Kwaterę; z powodów polit. zaprzestano kontaktów ze skautingiem świat.; 1950 zlikwidowano ZHP, powstała Organizacja Harcerska Związku Młodzieży Polskiej; 1956 przy udziale usuniętych 1948 harcmistrzów odbudowano ZHP; do 1959 trwały spory dotyczące ideowego kształtu organizacji (podporządkowanie PZPR, komunist. i laicki ideał wychowawczy), zakończone ponownym opuszczeniem organizacji przez zwolenników niezależnego, tradycyjnego harcerstwa (A. Kamiński); ZHP działał gł. wśród uczniów, m.in. 1974–80 Harcerska Służba Polsce Socjalist. (HSPS) — w szkołach średnich; organizował masowe akcje — Frombork 1001, Bieszczady 40, alerty (corocznie). ZHP liczył: 1963 — 1 mln instruktorów, harcerzy, harcerek i zuchów, 1972 — 2 mln, 1980 — ponad 3 mln; naczelnicy ZHP (od 1956), m.in.: Z. Zakrzewska, W. Kinecki, S. Bohdanowicz, J. Wojciechowski; 1973–80 ZHP wchodził w skład Federacji Socjalist. Związków Młodzieży Pol.; od 1980 w Związku narastał kryzys programowo-organizacyjny, powstało — nawiązujące do tradycji ZHP 1918–45 — Porozumienie Kręgów Instruktorów Harcerskich im. A. Małkowskiego (rozwiązane 1982), następnie półjawny Ruch Harcerstwa Rzeczypospolitej; 1988 ZHP liczył ok. 2 mln czł.

W 1989–91 ZHP wprowadził zasadnicze zmiany programowe, odwołano się do tradycyjnych założeń harcerstwa (wprowadzono pluralizm światopoglądowy, ideowy), ale odrzucono warunki porozumienia z powołanym 1989 Krajowym Kom. Odrodzenia ZHP (przewodniczący S. Broniewski) i niezależnymi organizacjami harcerskimi (Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej); 1990 naczelnikiem ZHP został R. Pacławski, 2000–05 naczelnikiem ZHP był W. Maślanka, 2005–07 T. Hernik, od 2007 M. Sinica; 1991 ZHP liczył ok. 1 mln, 1993 — 0,5 mln, 2004 — ponad 142 tys. instruktorów, harcerzy, harcerek i zuchów; od 1996 ponownie czł. Świat. Organizacji Ruchu Skautowego (WOSM) i Świat. Stowarzyszenia Przewodniczek i Skautek (WAGGGS); jest również czł. Międzynar. Katol. Konferencji Skautingu (ICCS), Międzynar. Katol. Konferencji Przewodniczek i Skautek (ICCG), Międzynar. Bractwa Skautów i Przewodniczek (ISGF), Międzynar. Porozumienia Skautów Prawosł. (DEMOS).