zoologiczny ogród

zoologiczny ogród, zoo,

placówka naukowo-dydaktyczna, pokazująca na terenie dostępnym dla zwiedzających zwierzęta z różnych regionów kuli ziemskiej, w tym również zwierzęta krajowe.

Zadaniem współczesnego ogrodu zoologicznego jest proekologiczne wychowanie społeczeństwa, upowszechnianie wiedzy o przyrodzie, prowadzenie badań naukowych oraz wspieranie działań na rzecz zachowania ginących gatunków zwierząt, naturalnych środowisk i ekosystemów. Zwierzęta w ogrodzie zoologicznym pochodzą z własnych przychówków, z wymiany z innymi ogrodami zoologicznymi, sporadycznie są pozyskiwane na wolności w celu tzw. wymiany krwi, a także doświadczeń nad zmiennością gatunków. Ogrody zoologiczne są znane od czasów starożytnych — istniały w Chinach, Egipcie i Asyrii; w średniowieczu zakładano zwierzyńce i wędrowne menażerie; najstarszym z istniejących jest ogród zoologiczny powstały 1752 w Wiedniu; pierwszym ogrodem zoologicznym opartym na nowoczesnych zasadach był ogród zoologiczny w Paryżu (założony 1793), drugim — w Londynie (założony 1826).

W Polsce pierwszym ogrodem zoologicznym o charakterze naukowym był zwierzyniec S.K. Pietruskiego w Podhorodcach (założony 1833). W Polsce działają ogrody zoologiczne m.in.: we Wrocławiu (założony 1865), w Poznaniu (1874, od 1974 także na nowych terenach), Zamościu (1918), Warszawie (1928), Krakowie (1929), Łodzi (1938), Płocku (1951), Opolu (1953), Gdańsku (1954), Katowicach (1954), Bydgoszczy (1978). Pierwsze ogrody zoologiczne miały charakter menażerii, z biegiem czasu stawały się profesjonalnie urządzonymi parkami, współcześnie ewoluują w kierunku centrów ochrony przyrody, które przede wszystkim akcentują relacje między człowiekiem a przyrodą, objaśniają wartość ekosystemów i konieczność zachowania różnorodności biologicznej; zwierzęta są tu prezentowane na dużych wybiegach, w charakterystycznych dla danego gatunku strukturach społecznych.

Z ponad 1000 ogrodów zoologicznych na świecie ok. 200, w tym ogród zoologiczny w Krakowie, Łodzi, Warszawie, Wrocławiu jest zrzeszonych w Międzynarodowej Unii Dyrektorów Ogrodów Zoologicznych (obecnie Światowa Organizacja Ogrodów Zoologicznych) wytyczającej strategię działalności ogrodów zoologicznych i umożliwiającej współpracę ogrodów zoologicznych w zorganizowany, profesjonalny sposób. W ramach tej współpracy wiele ogrodów zoologicznych uczestniczy w programach ratowania ginących gatunków zwierząt, polegających na celowym i skoordynowanym rozmnażaniu zwierząt ex situ (tj. poza miejscem ich pierwotnego, naturalnego środowiska). Populacje przebywające w ogrodach zoologicznych mają wspierać przeżycie zwierząt w pierwotnych środowiskach (wprowadzenie w środowisko naturalne zwierząt tam już wytępionych). Ogrody zoologiczny odwiedza rocznie ok. 600 mln ludzi — 10% całej ludności świata, dzięki czemu mają ogromne znaczenie w światowym programie ochrony przyrody.

Jan Maciej Rembiszewski